Od srednjovekovne epohe, pa sve do danas, geopolitički i geostrateški položaj centralnog dela Balkanskog poluostrva, a u užem geografskom smislu današnjeg prostora Severne Makedonije, predstavljao je jedno od „najosetljivijih“ područja na evropskom kopnu.
Prelamanja i sukobi političkih, duhovnih, nacionalnih, te kulturoloških interesa balkanskih država i naroda oduvek su bili oštro suprotastavljeni imperijalnim težnjama, nekad većine evropskih, a danas, gotovo svih svetskih, velikih sila.
Upravo, u datoj koliziji interesa balkanskih država i naroda, sa jedne strane i geopolitičkih interesa imperijalnih sila, sa druge strane, trebalo bi da determinišemo genezu i uspon tzv. „makedonskog pitanja“, odnosno ustrojstva i izgleda „političke mape“ centralnog Balkana.
Od XVIII veka do početka prošlog stoleća, navedeni problem nalazio se u snažnoj relaciji sa istorijatom čuvenog i tragičnog Istočnog pitanja, odnosno sa konfliktom, koji je nastao u vezi sa pitanjem političkog nasleđa osmanlijskih poseda u Evropi.
U datim turbulentnim geopolitičkim okolnostima, na geografskom prostoru Makedonije, u periodu od 1019. godine, pa sve do druge polovine XVIII stoleća, pravoslavna konfesionalna zajednica kanonski je bila ustrojena u zasebnu eparhiju, uzdignutu u rang arhiepiskopije, a pod nazivom – Ohridska arhiepiskopija.
Sa određenim vremenskim prekidima (uslovljenim istorijskim oklonostima političkih sukoba na Jugoistoku Evrope), pomenuta „arhidijeceza“ nalazila se in continuo u kanonskom jedinstvu, kao i pod jurisdikcijom Vaseljenske patrijaršije, sa sedištem u Carigradu.
Razumljivo, u toku jednog milenijuma granice Ohridske arhiepiskopije, kao i političko-etnička struktura njene crkvene jerarhije menjane su, u skladu sa, često nezahvalnim političkim prilikama u istoriji ovog dela Evrope.
Prilikom osnivanja Arhiepiskopije, npr, granice njene jurisdikcije odnosile su se na gotovo sve slovenske zemlje i narode na Balkanu, a koji su se nalazili u sastavu drevne Romeje, pri čemu su, u prvim godinama postojanja ove eparhije, čak i arhiepiskopi, kao i pripadnici jerarhijske strukture birani iz redova slovenskog stanovništva.
U vreme postojanja Dušanovog carstva, ali i kasnije, ohridski arhiepiskopi nalazili su se pod jurisdikcijom srpskog patrijarha. Gotovo istovremeno sa ukidanjem Pećke patrijaršije i genezom Istočnog pitanja u drugoj polovini XVIII veka, rasformirana je i Ohridska arhiepiskopija.
Na prostoru njene nekadašnje jurisdikcije formirane su druge eparhije, koje su se našle pod neposrednom vlašću agresivne fanariotske, političke i duhovne zajednice u okviru Carigradske patrijaršije.
Prostor Povardarja, u istorijskom pogledu – nesumnjivo, a u etničkom – dominantno, od XIX veka, pa do 1945. godine imao je karakter „porobljene srpske zemlje“ (zbog čega je i s pravom nazivan Južnom Srbijom), koji se nalazio pod osmanlijskom upravom, ali i sa neviđenim pritiskom terora turskog, kao i arbanaškog bašibozuka sprovođenim nad lokalnim srpskim i slovenskim, pravoslavnim stanovništvom.
Taj teror bio je stihijski osmišljen i realizovan „državno-politički program“ osmanlijskih vlasti, kao i uticaja pojedinih velikih sila, u prvom redu Austrougarske, preduziman sa ciljem suzbijanja legitimnih težnji balkanskih države, prevashodno Srbije, da Makedoniju oslobode od viševekovnog tuđinskog jarma, te datu teritoriju pridruže svojim matičnim, nacionalnim državama.
Svakako, represalije nad srpskim i slovenskim stanovništvom preduzimane su i radi onemogućavanja duhovno-kulturološkog i nacionalno-političkog razvoja navedne populacije, pa i same njene egzistencije na tom „trusnom“ prostoru.
Od trenutka obnove bugarske državnosti i novog zamaha bugarskih nacionalnih težnji, posle Berlinskog kongresa iz 1878. godine, stanje političko-duhovnog ustrojstva makedonskih zemalja dobilo je karakter „Danteovog pakla“.
(nastavlja se)
Autor: Ognjen Karanović, istoričar, CZDS
Preuzmite našu Android aplikaciju sa Google Play Store.
