NOVI SAD – Grčkoškolska ulica jedna je od najstarijih ulica u Novom Sadu, a kao što joj ime kaže, naziv je dobila po Grčkoj školi koja se nalazila u ovoj ulici. Zato bi bio red da priču o ovoj ulici počnemo upravo sa pričom o ovom objektu, koji i danas postoji na broju 3, doduše sa izmenjenom namenom.
Grčka škola
Začeci Grčke škole zabeleženi su 1770. godine kada su Grci i Cincari dobili učionicu u Srpskoj školi.
Sledeći veliki korak bilo je osnivanje Grčkog društva Novog Sada, 1. februara 1781. godine u kafani „Zeleni venac“, gde su se okupljali ugledni novosadski Grci i Cincari.
Za potrebe otvaranja škole dobrovoljnim prilozima prikupljen je novac, te je za 500 forinti kupljena Savićeva kuća, objekat koji se već nalazio na mestu buduće Grčke škole.
Dozvolu za adaptaciju i prenamenu objekta u obrazovnu ustanovu dobili su 1783. godine.
U ovoj školi đaci su znanje sticali na grčkom jeziku, te se i na taj način čuvala tradicija i poreklo novosadskih Grka i Cincara, doseljenih iz Makedonije i Epira.
Ovu školu pohađali su đaci koji su prethodno morali da završe Srpsku osnovnu školu. Na nastavi učila se veronauka i molitva na grčkom jeziku.
Objekat Grčke škole važan je i sa još jednog istorijskog aspekta. Naime, za vreme Bune 1848. u ovoj kući su novosadski Srbi održali skup na kome su doneli odluku o dizanju ustanka.
Kao i mnoge kuće u Novom Sadu, tokom bombardovanja 1849. i ona je stradala, da bi dugo nakon tog strašnog događaja bila ruina.
Obnovljena je 1853. godine, kada su napokon prikupljeni prilozi za njenu obnovu.
Grčka škola radila je sve do 1863. godine, kada je zbog malog broja učenika zatvorena.
Kako je gradska administracija sve do izgradnje današnje Gradske kuće muku mučila sa smeštajem svojih službi, nakon zatvaranja škole u ovoj zgradi bio je smešten Policijski komesarijat.
Kao simbol jedinstva dva naroda, kuća je darovana Velikoj novosadskoj gimnaziji, što je i zabeleženo na spomen-ploči, postavljenoj na sredini fasade, iznad prizemlja.
Posle Drugog svetskog rata zgrada je korišćena samo kao stambeni objekat, a u tu svrhu se i danas koristi.
Ulica znamenitih stanara i znamenitih zgrada
Iako dugačka jedva 150 metara, u ovoj ulici je živelo više znamenitih Novosađana, koji su ostavili značajan trag u istoriji Novog Sada. Isto tako, u Grčkoškolskoj ulici je smešteno nekoliko objekata, svojevrsnih novosadskih toponima.
Ulica sazdana od svega desetak kuća, a svaka bi za sebe mogla da ispriča neku svoju priču.
U kući na broju 5, koja sada nije reprezentativnog izgleda, nekada je živeo Miša Dimitrijević, jedan od najbližih saradnika Svetozara Miletića, osnivač i glavni urednik lista „Branik“, tragično nastradao od ruke svog političkog rivala Jaše Tomića.
U kući pored, u Grčkoškolskoj ulici 7 živeo je još jedan saradnik Svetozara Miletića, istaknuti pravnik, publicista i političar Mihailo Polit-Desančić.
Na broju 11, na samom uglu sa Pašićevom ulicom, nalazi se kuća na kojoj je oslikana ikona Svetog Petra i Pavla, po čemu je zdanje dobilo naziv „Kuća kod ikone“, u kojoj je 1816. godine rođena i novosadska dobrotvorka Marija Trandafil.
Ikona je posle Drugog svetskog rata uklonjena, ali je rekonstruisana 2007. godine prema predlošku čuvenog slikara Uroša Predića.
Na početku Grčkoškolske ulice, na uglu sa Miletićevom ulicom, pod brojem 2 nalazi se po mišljenju mnogih Novosađana jedan od najlepših objekata u Novom Sadu.
U pitanju je zgrada nekadašnjeg Centralnog kreditnog zavoda, potom Ljubljanske i na kraju Cepter banke, izgrađena 1895. godine.
Osnivači Centralnog kreditnog zavoda su bili čuveni Lazar Dunđerski, Ljuba Stefanović i Miloš Dimitrijević.
Centralni Kreditni Zavod je osnovan 1890. kao deoničarsko društvo sa ciljem da pomaže trgovačke, zanatske, ekonomske interese kao i prosvetnu i kulturnu delatnost Srba u Hrvatskoj i Ugarskoj.
Ono po čemu je ova zgrada poznata, osim prelepe fasade, je skulptura boga trgovine Hermesa (rimski bog Merkur) od bronze, postavljena na kupolu zdanja.
Koliko je upečatljiv izgled ove zgrade, a posebno njene kupole sa (tada pozlaćenom) skulpturom, govori podatak da je još od vremena njenog nastanka među Novosađanima bila poznata kao „palata Zlatnog čoveka“.
Malo je reći da zgrada ni nakon više od sto godina od kako je izgrađena nije izgubila na lepoti i atraktivnosti. Tako i danas, ukoliko prolazite pored ovog zdanja i pogledate na gore, možete videti boga Hermesa koji izgleda kao da jezdi preko nebeskog svoda, žureći da bogovima prenese neku važnu vest.
Odmah pored ove velelepne zgrade, na broju 4 nalazi se kuća Teodora Grbića, poznatog novosadskog krojača muških odela. Ranije su se na tom mestu nalazile dve stare kuće.
Vlasnik jedne je bio advokat i novosadski gradonačelnik Jovan Radovanović, a druge kraljevski savetnik Teodor Mandić. U jednoj od njih je svojevremeno stanovao i poznati kompozitor i profesor muzike Isidor Bajić.
Novembra meseca 1936. godine, Teodor Grbić dobio je dozvolu gradskih vlasti da nadogradi kuću za jedan sprat, ali je već februara 1937. dobio drugu dozvolu da iz temelja sazida drugu kuću.
Ono po čemu ova kuća nosi pečat autentičnosti je veliki ćirilični natpis imena vlasnika kuće „Teodor Grbić“.
Kuriozitet vezan za porodicu Grbić je što svi muški potomci nose ime Teodor, pa je tako današnji vlasnik ove kuće peti Teodor Grbić.
Novosadski korzo 80-tih i 90-tih
Sada, kada već pominjemo kuću u Grčkoškolskoj 4, ne možemo a da nepomenemo da se u prizemlju objekta, na mestu nekadašnje krojačke radnje, već decenijama nalazi kultno mesto kafe „DV“.
Kroz istoriju svog postojanja promenio je više naziva. Prvo se zvao „Kirbi“, pa „Tetreb“, pa „DB“, pa „KGB“, a ovih dana je poznat pod nazivom „DV“. I pored velikog broja naziva koje je promenio, ono što je za sve to vreme ostalo isto je dobra atmosfera.
Danas možda i nije toliko popularan kao lokali u obližnjoj ulici Laze Telečkog, ali i dalje ima svoje verne poštovaoce.
Odmah preko puta nalazio se klub „Ara“, kasnije preimenovan u „Art kliniku“, mesto dobre Rock and Roll muzike. Na žalost, klub danas ne radi, ali živi kroz priču generacija Novosađana koji su se u njemu provodili.
Istu sudbinu kao i „Art klinika“ doživeo je i podrum pića „Vučko“, koji se nalazio u podrumu kuće pored „DV“-a.
Podrum pića „Vučko“ bio je dobro poznat onima sa ograničenim finansijama za noćni izlazak, jer se u njemu moglo kupiti, između ostalog, i točeno vino, ne baš sjajnog kvaliteta, ali opet dovoljno dobro da ispuni noćni provod.
U pasažu zgrade broj 7 i danas se nalazi konoba „Orkus“, poznata po „živoj“ muzici tamburaša.
Kada bi kafana mogla da priča, sigurno bi ispričala mnoge nezaboravne događaje začinjene špricerom i tamburicom.
Ova četiri mesta, uz dodatak par klubova i prodavnica u obližnjim ulicama zajedno su sačinjavala svojevrstan Novosadski korzo, odnosno Štraftu za noćni izlazak.
Danas nove generacije imaju svoja mesta za izlazak, a u Grčkoškolskoj ulici se vikendom uveče ne stvara saobraćajni kolaps od broja ljudi koji se vrte po Novosadskoj štrafti.
Iako određeni broj kuća u ovoj ulici treba obnoviti kako bi im se povratio nekadašnji sjaj, ova ulica i dalje je jedna od lepših u Novom Sadu.
Pročitajte još:
Preuzmite našu Android aplikaciju sa Google Play Store.
