NOVI SAD – Dunavska ulica nekada je predstavljala glavnu saobraćajnu vezu grada sa Dunavom, što je odredilo i njen društveni, istorijski i kulturni značaj.
Postojala je još u vreme Petrovaradinskog šanca i, posle ulice Zlatne grede, predstavlja najstariju ulicu u starom jezgru grada.
Ulica je dugo vremena bila neugledna i zapravo je predstavljala nasip između dve bare. Zbog mnogobrojnih bara koje su okruživale nasip po kojoj su građene kuće, jedno vreme je ulica bila prekrivena brojnim drvenim mostićima.
Nosila je različita imena u različitim epohama
Jedno vreme zvala se Petrovaradinska ulica, između dva svetska rata ulica je nosila ime Jaše Tomića, za vreme Drugog svetskog rata Mađari su je prekrstili u ulicu dr Lasla Bardošija, da bi se posle 1944. godine konačno ustalio naziv Dunavska ulica .
Auf-den-Brück
Na mapi iz 1745. i dugo posle toga nazivala se Auf-den-Brück (na mostu), po pontonskom mostu koji je iz dunavskog rukavca i kanala vodio prema Petrovaradinu.
Taj most bio je pravo položen preko 32 pontona, a bio je dugačak 420 koraka i svake godine se ceremonijalno otvarao. Na samom mostu nalazili su se mali dućani u drvenim kućicama. Tokom zimskih meseci ovaj most je sklanjan i vezivan za obale Dunava, da bi na proleće opet bio postavljan.
Ovom ulicom su dunavski alasi i trgovci svoj tovar transportovali do obližnje Riblje pijace i magaza na dalju prodaju.
Današnji izgled rezultat je obnove koja je otpočela sredinom 19. veka
Njen današnji izgled je rezultat obnove koja je otpočela sredinom 19. veka posle velikih razaranja u bombardovanju Novog Sada 1849.
U tom periodu počinje oporavak ulice i tada u njoj niču reprezentativne palate građene u tada savremenim evropskim stilovima.
Bile su to uglavnom kuće velikih trgovaca sa brojnim radnjama, gostionicama i knjižarama.
Placevi u Dunavskoj ulici su bili najskuplji u gradu, tako da je privilegiju stanovanja u promenadi imala samo najimućnija gradska gospoda.
U Dunavskoj ulici rođen je Kosta Trifković.
Na broju 5 živeo je Mihajlo Polit Desančić, a na broju 14 Svetozar Miletić, srpski političar i gradonačelnik Novog Sada.
Nešto niže na istoj strani ulice, živele su čuvene glumice srpskog glumišta Sofija Vujić i njena kći, glumica i rediteljka Milka Marković.
Najstarija kuća u gradu
Preko puta Gradske biblioteke, na uglu sa Zmaj Jovinom ulicom, nalazi se je jedna od najstarijih kuća u Novom Sadu – „Kod belog lava’’ sagrađena u prvim decenijama 18. veka.
To je jedna od retkih građevina koja nije srušena u bombardovanju.
U pasažu te zgrade skriven je mehanizam (iz 1730. godine) koji je pripadao bunaru iz koga su se stanovnici snabdevali vodom iz Dunava.
Na žalost, ovaj podatak osim turističkim vodičima, poznat je veoma malom broju Novosađana, pa osim male pločice sa obaveštenjem šta se tu nalazi, nema nikakvih drugih informacija.
Ova kuća znamenita je još i po tome što je u njoj 1790. godine Emanuel Janković otvorio prvu knjižaru i štampariju u gradu.
Srednjoj i mlađoj generaciji Novosađana, a i šire, ova kuća poznata je po tome što se u njoj od 1997. godine nalazi Irish Pub Red Cow.
Zgrada Gradske biblioteke je druga najstarija kuća u gradu.
Prvi put se pominje nakon Bune, u vezi radova na njenoj obnovi, jer je i ona teško oštećena tokom bombardovanja.
Dr Jovan Subotić je u ovoj kući 1870. godine osnovao štampariju i izdavao politički list „Narod“.
Osim ovog političkog lista, štampani su i poznati novosadski listovi „Branik“ i „Zastava“.
Naime, kada je u Srpskoj narodnoj slobodoumnoj stranci 1887. došlo do rascepa na radikalno i liberalno krilo, „Zastava“ je postala list Srpske narodne radikalne stranke, dok je „Branik“ zastupao stavove Srpske narodne liberalne stranke.
Trvenja između dva lista kulminirala su ubistvom Miše Dimitrijevića od strane Jaše Tomića na nekadašnjoj železničkoj stanici u Novom Sadu (danas objektu Pošte, pored Limanske pijace).
Danas se u ovoj kući nalazi Gradska biblioteka u Novom Sadu, najstarija ustanova kulture u Gradu i jedna od najvećih javnih biblioteka u Srbiji.
Ova biblioteka je matična biblioteka za Južnobački okrug koja projektuje, prati i unapređuje razvoj bibliotečke delatnosti u mreži od 250 biblioteka i bibliotečkih jedinica.
Osim osnovnih bibliotečkih funkcija koje obavlja, Biblioteka nudi i veoma bogat i raznovrstan kulturni program: književne večeri, tribine, predavanja, izložbe, promocije knjiga, kreativne radionice, festivale i razne druge manifestacije.
Iako je era digitalne tehnologije odavno započela, a štampana knjiga pomalo postala prevaziđena, ima nešto posebno, neki poseban doživljaj u listanju knjige, koji nijedan tablet niti „skrolovanje“ po ekranu ne može da dočara.
Ukoliko se do sada niste učlanili u biblioteku, trebali bi da to učinite.
Naše nasleđe
Malo niže niz ulicu nalazi se Udruženje „Naše nasleđe“ iz Novog Sada, u prostoru koji se nalazi u Dunavskoj 6, a prezentuje, uglavnom ručne, radove više od sedamdeset dva udruženja žena sa područja AP Vojvodine.
Portal Gradske info je posetio Udruženje „Naše nasleđe“ i zabeležio zanimljivu priču, koju vas pozivamo da pogledate:
Restoran „Sečuan“
Restoran „Sečuan“ nalazio se na broju 16, ili bolje reći, i dalje se tamo nalazi, ali već godinama ne radi.
Ovaj restoran je bio prvi restoran toga tipa u Srbiji i jedan od prvih u regionu.
Recepti po kojima su se jela u njemu pripremala poticala su iz istoimene kineske provincije.
Zanimljiv je podatak da su pre otvaranja ovog restorana kineski kuvari obučavali naše kuvare, te su na njih preneli svoja znanja i male tajne svog zanata.
Inače, čitava stvar je rađena na diplomatskom nivou, jer je kineske kuvare obezbedila ambasada NR Kine. I to ne makar koje, već one najbolje, koji su na pravi način mogli da prezentuju i prenesu znanje o spremanju jela iz provincije Sečuan, za koju se kaže da ima najbolje recepte.
Što je, opet, zanimljiv podatak sam po sebi, jer iako je nama kineska hrana samo jedan jedinstveni pojam, treba napomenuti da svaka kineska provincija ima svoju tradicionalnu kuhinju, sa različitom recepturom i različitim jelima.
Kafana „Crni jarac“
Kuća u ovoj ulici na broju 21 je poznata po tome što se u njenom prizemlju tokom druge polovine devetnaestog veka nalazila kafana „Crni jarac“.
U ovoj kafani su se sastajali novosadski boemi, pisci i slikari.
Na spratu kuće je 1874. godine stanovao Vasa Pelagić, predstavnik utopijskog socijalizma kod Srba u drugoj polovini 19. veka, prosvetni radnik i narodni lekar.
U prizemlju kuće, postavljeni simetrično u odnosu na pešački prolaz, nalaze se dva lokala.
Jedan je zlatar „Filigran“, u kojem se i danas može videti kako su tokom osamnaestog i početkom devetnaestog veka izgledali novosadski dućani, a drugi je bife „Ribar“, svojevrsni „čuvar vatre“ kafanskog i boemskog života ovog mesta.
Zbirka strane umetnosti muzeja Grada Novog Sada
U prelepoj palati na broju 29, građenoj za porodicu Šoman danas se nalazi Zbirka strane umetnosti muzeja Grada Novog Sada.
Ova palata imala je pomalo neslavan početak.
Naime, u početku se u njenom prizemlju nalazila kamenorezačka radnja, dok se u pozadini nalazilo skladište i stovarište robe.
Tokom godina vlasnici i korisnici su se menjali, baš kao i namena objekta, pa je osato podatak da je sredinom tridesetih godina 20. veka ona služila kao stovarište drva i građevinskog materijala.
Tek od 1968. godine nekadašnja palata porodice Šoman postaje ustanove kulture i u nju se smešta Zbirka strane umetnosti muzeja Grada Novog Sada, legat novosadskog lekara dr Branka Ilića.
Naime, 1966. godine Branko Ilić, novosadski lekar, poklonio je Novom Sadu i Vojvodini svoju likovnu zbirku, koja se sastojala od 136 slika stranih majstora, 279 predmeta i skulptura, stilskog nameštaja i drugih predmeta primenjene umetnosti.
Dr Ilić bio je neumorni kolekcionar nekoliko decenija.
U svojoj kolekciji čuvao je dela umetnika Francuske, Nemačke, Italije i Austrije, nastala od 16. do kraja 19. veka.
Komanda Novosadskog garnizona
Na adresi Dunavska 33 smeštena je Komanda Novosadskog garnizona.
Zanimljiv je podatak da se sva tri objekta koje vojska koristi vode pod istim uličnim brojem, iako čak i ne pripadaju istoj ulici.
Takođe, objekti su stilski veoma različiti, jer su građeni u različitim epohama.
Prvi od tri, ujedno i najstariji objekat, jeste privatna rezidencija advokata Jozefa Klajnčeka, koji je tu živeo krajem 19. veka.
Veruje se da je kuća izgrađena 1850-ih godina u okviru velike obnove nakon bombardovanja Novog Sada 1849. godine, mada neki izvori kao godinu izgradnje objekta navode 1881. godinu.
Druga zgrada u okviru Komande garnizona jeste čuveni hotel „Fabri“, koji je bio izuzetno popularan među Novosađanima.
Zgrada se nalazi na ugaonom placu ulica Dunavske i Žarka Vasiljeva, a podignuta je 1900. godine na mestu gostionice Jovana Kirjanovića.
Treći objekat je dvospratna zgrada građena u periodu od 1923- 1925. godine za potrebe tadašnje Srpske zadužne banke, na mestu pomoćnih objekata Hotela Fabri.
Već naredne godine vlasništvo nad objektom preuzima Vojska.
Za vreme okupacije zgrada je služila kao zloglasno mučilište u narodu poznato pod nazivom „Armija“.
Posebnu atrakciju za prolaznike predstavljaju tri izložena artiljerijska oružja iz proteklih ratova, koja se nalaze ispred objekta.
Muzej Vojvodine
Prvih godina 20. veka, na mestu gostionice „Kod engleske kraljice” podignuta Sudska palata, dok se danas tu nalazi Muzej Vojvodine.
Gradnju objekta, koja je započeta 1892. godine, ispočetka je kočio spor sa vojnim vlastima, koje su se protivile gradnji novog objekta u blizini Mostobrana i dve kasarne.
Spor je rešen tek šest godina kasnije, pa je gradnja nastavljena 1898. godine i trajala je do 1900. godine.
Tada je širi prostor ispred ove palate lepo uređen, zasejana je trava, zasađeno drveće, a kroz travnjak su napravljene zemljane staze.
Zgrada Suda je 1960-tih godina dodeljena Muzeju Vojvodine.
Stalna postavka Muzeja Vojvodine otvorena je 1990. godine, prezentuje razvitak ljudskog društva na području AP Vojvodine, a čini je preko 4.000 eksponata.
Jedni od mnogobrojnih eksponata, možemo slobodno reći najpoznatiji i najvredniji su tri rimska pozlaćena paradna šlema iz 4. veka.
Pozlaćeni rimski šlem pronađen je u selu Berkasovo kod Šida 1955. godine, zajedno sa još jednim šlemom i delovima vojničke opreme rimskog konjičkog oficira.
Izrađen je od gvožđa, pozlaćene srebrne oplate i ukrašen staklenim imitacijama dragog i poludragog kamenja.
Muzej savremene umetnosti Vojvodine
Pored Muzeja strane umetnosti i muzeja Vojvodine, u Dunavskoj ulici nalazi se još jedan muzej.
U pitanju je Muzej savremene umetnosti Vojvodine, odnosno nekadašnji Muzej socijalističke revolucije Vojvodine.
Muzej savremene umetnosti Vojvodine je osnovan kao Galerija savremene likovne umetnosti – Novi Sad 1. februara 1966. godine.
Zbog nepostojanja prostornih resursa, Muzej savremene umetnosti Vojvodine se više puta selio, da bi se tek od septembra 2009. godine „skućio“ u zgradi bivšeg Muzeja Socijalističke revolucije u Novom Sadu.
U parku između Muzeja Vojvodine i Muzeja savremene umetnosti Vojvodine nalaze se iložena artiljerijska oružja i tenk T-34, koji potiču iz Drugog svetskog rata.
Malo je reći da klinci obožavaju da se pentraju po ovim eksponatima, vodeći neke svoje, izmišljene bitke.
Dunavski park
Preko puta Muzeja Vojvodine nalazi se jedno od najlepših mesta za šetnju u Novom Sadu i boravak na otvorenom – Dunavski park.
Mesto na kojem se danas nalazi Dunavski park s početka uopšte nije izgledalo kao lepo uređena zelena površina.
Na ovom mestu je u 19. veku bio Liman, zabareni rukavac Dunava, obrastao trskom i vrbama, leglo komaraca i žaba.
Kada je određeno da se uredi park, 1895. godine najpre je nasuta zemlja u depresijama sa muljevito-peskovitom podlogom.
Jedino je na najnižoj koti, 76 m nadmorske visine, ostala bara, koja je kasnije ozidana, te je nastalo jezero sa malim ostrvom nazvanim „Eržebet“, na kojem je zasađena žalosna vrba u spomen na austrougarsku caricu koja je ubijena 1898.
Generacije Novosađana, a i svih koji su posetili Dunavski park, sećaju se da su se u jezercetu uvek nalazili labudovi, koji su svojom gracioznošću doprinosili ukupnoj lepoti ambijenta.
Dugo vremena najpoznatiji stanari Dunavskog parka bili su Isa i Bisa, par belih labudova.
Nažalost, zbog tragičnih događaja iz 2015. godine, kada je čopor pasa lutalica napao i ubio Bisu i dvoje labudića, jedini trenutni stanovnici jezerceta su divlje patke i druge ptice koje su se same doselile.
U parku prema Dunavskoj ulici postavljena je skulptura Nimfa u vidu vodoskoka, rad poznatog novosadskog vajara Đorđa Jovanovića, a 1925. godine okolo je napravljen prvi cvetni parter.
Za uživanje u Dunavskom parku nisu potrebni nikakvi posebni rekviziti, osim lopte ili frizbija.
Klupa ima dovoljno, a bujno zelenilo tokom letnjih meseci i visokih temperatura pravi „debeo“ hlad.
Početkom 20. veka, duž Dunavske ulice, pa dalje uz Dunavski park je bila lepo uređena staza za šetanje, Promenada.
Četvrtkom i nedeljom bi vojni orkestar svirao, a građani bi šetali, usput razmenjujući najnovije varoške priče, viđali se sa poznanicima i bili viđeni.
Danas, baš kao i nekad, Dunavska ulica predstavlja jedno od omiljenih šetališta u Novom Sadu.
Pročitajte još:
Preuzmite našu Android aplikaciju sa Google Play Store.
