NOVI SAD – U noći, 8. novembra 1918. godine, nakon povlačenja poslednjih nemačkih vojnika iz Novog Sada, njegovi stanovnici su organizovali straže i zauzeli položaje na ključnim punktovima u Gradu, a članovi novoformiranog Srpskog narodnog odbora preuzeli su vlast od dotadašnjeg mađarskog Magistrata.
Sutradan, 9. novembra, Novosađani su pošli u susret dolazećoj jedinici srpske vojske pod komandom majora Vojislava Bugarskog koja je, i zvanično, bez sukoba, oslobodila Grad.
Ubrzo nakon dolaska srpske vojske u Novi Sad stižu i savezničke francuske trupe.
Francuzi su izazivali znatiželju kod gradskog stanovništva, a poseban utisak ostavljali su pripadnici tzv. Afričke armije koju su, većim delom, činili stanovnici severnog dela crnog kontinenta: Marokanci, Alžirci, Tunižani i Senegalci.
Među pripadnicima ove vojne formacije naročito su čuveni bili „Chasseurs d Afrique” ili Afrički lovci. To je bio naziv za pripadnike francuske lake konjice osnovane 1830. godine, u Alžiru. Svoju slavu ova jedinica je stekla nižući pobede u ratovima koje je Francuska vodila u Evropi, Africi i Aziji. Njene pukove odlikovala je hrabrost, stroga disciplina, obučenost i sposobnost izvođenja dugih marševa.
U zajedničkom proboju Solunskog fronta I Srpska armija sadejstvovala je sa 1. i 4. pukom ove jedinice. Sa devizom „ma vie est dans l action” ili „moj je život u akciji”, na svojim lakim arapskim konjima, pružali su važnu podršku Srbima pri proboju fronta i oslobađanju zemlje.
Pored lake afričke konjice, po prvi put u Novom Sadu su se našli i pripadnici ostalih rodova francuske vojske poput: 17. Division Colonia, sastavljene uglavnom od senegalskih boraca, 2. puka inžinjeraca i ostalih.
Svi oni stavljeni su pod komandu francuske vojske u Novom Sadu, „Bureau de la Place Francaise, Novi Sad”. Nakon početnog oduševljenja zbog kraja rata i ujedinjenja sa Srbijom, Novi Sad je počeo život u novoj državi.
Sada su, pred prvim posleratnim gradonačelnikom Jovanom Živojnovićem, inače profesorom i direktorom Srpske pravoslavne velike gimnazije, stajali mnogi izazovi. Pre svega, trebalo je život vratiti u normalu: zaposliti ljude, osposobiti bolnice, a decu nakon dugo vremena poslati u škole. Međutim, to nije bilo lako s obzirom da su se saveznici iz rata, Francuzi, uglavnom smestili u novosadske osnovne škole, preuredivši ih u kasarne i vojne bolnice.
U svom obraćanju Vojnoj stanici Novog Sada, u dokumentu od 1. februara 1919. godine, gradonačelnik Živojnović skrenuo je pažnju na taj problem, podsećajući da su zgrade škole zauzete od raznih vojnih ustanova već pet godina i da zbog toga najviše trpe deca koja već mnogo zaostaju sa obrazovanjem.
Kao alternativa, pominje se Petrovaradin u kome se može naći dosta prostorija, kao i da bi se prostorije gde su bolnice mogle bolje iskoristiti. Ubrzo je, međutim, stigao negativan odgovor varoškog kapetana Ognjanovića, upućen 16. februara, u kome se navodi da se, ni posle nekoliko dana traženja, nije pronašla „kakva prostorija gde bi se pomenuta francuska odeljenja mogla smestiti”.
Izlazak francuskih vojnika iz škola morao je da se odloži, do pronalaska adekvatnog smeštaja.
Francuske trupe imale su i znatan broj ranjenih i bolesnih, čime su dodatno opteretili inače skromne bolničke kapacitete u Gradu. Pored rana od vatrenog i hladnog oružja stečenih u borbenim dejstvima, veliki broj vojnika je tifus izbacio iz stroja – bolest koja je umesto metka prepolovila srpsku vojsku tokom ratne golgote.
U Novi Sad su ga doneli bolesni Francuzi. Takvo stanje stvari zabrinulo je i nadležne lekarske ustanove, s obzirom da se Francuzi oboleli od ove teške zarazne bolesti nisu nalazili pod njihovom kontrolom, a takvo stanje moglo je da prouzrokuje njeno širenje.
Međutim, veći izazov bilo je smeštanje bolesnika i opremljenost samih bolnica.
Takva je bila situacija u javnoj bolnici, a francuska vojna bolnica bila je smeštena u Nikolajevskoj školi, u kojoj se danas nalazi Srednja ekonomska škola.
U druge osnovne škole smestile su se francuske trupe i to: u Jovanovskoj školi automobilska sekcija 789, u Almaškoj školi automobilska sekcija 676, a u školi u Gavranskoj ulici francuska sanitetska sekcija.
Boravak i ophođenje strane vojske osetili su i sami građani Novog Sada.
Nakon početne radoznalosti koju su ispoljavali, pre svega prema pripadnicima kolonijalnih trupa sa afričkog kontinenta, nekoliko interesantnih dokumenata nam otkriva kakve su im sve muke zadavali saveznici.
Kako februar u Novom Sadu ume da bude prilično hladan, francuski vojnici su morali da nađu sve što se moglo koristiti za ogrev, makar zbog toga ulazili i na privatne posede i pustošili vinograde.
Pored pustošenja vinograda, na meti Francuza našli su se i kamenje i šljunak koji je Srpska vojna komanda stavila Gradu na raspolaganje, za popravku oštećenih puteva u gradu i okolini.
Francuski vojnici su bili i česti gosti ugostiteljskih objekata u Gradu, pre svega kafana.
Tako su se često i dešavali incidenti između civila i vojnika, što je zabrinulo i francuskog komandanta koji gradonačelnika, 6. februara, obaveštava o nemilim događajima za koje je saznao.
Kako bi se stalo na put takvim incidentima francuski major predlaže gradonačelniku da se ograniči radno vreme lokala koje najčešće posećuju njegovi vojnici do 21:00 čas.
Godina 1919. bila je za jedan deo francuskih vojnika, smeštenih u Novom Sadu, ujedno i poslednja.
Tifus, rane iz rata i preopterećenost gradskih bolnica uzimali su svoj danak. Periferija Novog Sada za neke je postala poslednje konačište, daleko od rodnog kraja.
Nakon par godina, Kraljevina SHS počela je sa ekshumacijom njihovih tela i transportovanjem u Francusku. Godine 1923, kada se na čelu Grada nalazio dr Žarko Stefanović, otpremljen je veliki broj posmrtnih ostataka Francuza sahranjenih u Novom Sadu.
Podaci iz dokumenta pokazuju da je većina vojnika sa spiska umrla 1919. godine, verovatno po gradskim bolnicama. Konačno, njihovi posmrtni ostaci mogli su da se vrate u domovinu. Bio je to kraj putovanja koje su ti vojnici započeli 1914. godine – stvarajući istoriju Velikog rata preko bitaka u Francuskoj, severnoj Africi i na Solunskom frontu.
Pročitajte još:
Preuzmite našu Android aplikaciju sa Google Play Store.
