BELA CRKVA – Skulptura Dupljajskih kolica, remek dela praistorijske umetnosti, nedavno je postavljena na ulazu u naseljeno mesto Dupljaja, po kojem je ova figurina srednjeg bronzanog doba, po otkrivanju, i dobila ime.
Dupljaja Grad, arheološki je lokalitet koji decenijama svojim dominantnim položajem, neposredno iznad reke Karaš, a na izlazu iz sela Dupljaja prema Grebencu, privlači pažnju znanstvenika i istraživača.
Još 1866. godine, dok je putovao ovim delom Banata, na dupljajskom bogatom nalažištu podosta se zadržao poznati mađarski istraživač Floris Romer. Kasnije ga u svojim studijama pominju Ormoš, Mileker i Teglaš koji je uz detaljan opis dao i crteže poprečnih preseka istok – zapad i jug – sever.
Kako je zabeleženo, do II svetskog rata niko tu nije terenski istraživao, nego su samo prikupljani pojedinačni nalazi posuda iz bronzanog doba, koje uglavnom pripadaju dubovačkoj kulturi. Istom periodu pripadaju i dva primerka po svemu jedinstvenih votivnih glinenih kolica sa idolima, poznatija kao – Dupljajska kolica, zahvaljujući kojima se ovaj arheološki lokalitet pročuo po svetu.
Pretpostavlja se da su stara oko 3.500 godina, a njihovom sudbinom bavili su se Milutin i Draga Garšanin, Đurđe Bošković, Feliks Mileker i mnogi drugi stručnjaci. Oba primerka prvo su se nalazila u zbirci poznatog kolekcionara iz Bele Crkve Leonarda Bema, ali ih je njegov sin Karl 1929. godine prodao. Veći primerak Narodnom muzeju u Beogradu, a manji vršačkom muzeju.
Tadašnji kustos muzeja u Vršcu, Feliks Mileker, smatrao je da su oba primerka nađena pre 1903. godine, u severoistočnom delu lokaliteta. Narodna priča kaže da su meštani Dupljaje, početkom 20. veka, otkopali parčiće kolica, a da ih je Bem, prepoznajući vrednost, vrlo vešto i uz nečiju zanatsku pomoć totalno rekonstruisao. To je tako stručno urađeno, da se do danas ne može sa sigurnošću tvrditi koji deo je autentičan, a koji naknadno, zarad celine dodat.
Vršački primerak, za razliku od onog u prestonici ima samo dva točka i fragmentovan je jer mu je ruda oštećena. Na kolicima je idol, kako stručnjaci kažu, “antropomorfna statueta sa šematizovanim, ptičjim licem i donjim delom u obliku zvonaste suknje”.
Kolica, točkovi i idol su bogato ukrašeni urezanim spiralama, krugovima, šrafiranim trouglovima i drugim geometrijskim motivima, a na četiri mesta i prastarim solarnim simbolom takozvanom svastikom, li bolje poznato, kukastim krstom”. Opet po rečima stručnjaka, ne ulazeći dublje u odgonetanje simbola, jasno je da kolica predstavljaju “jedinstveni spomenik praistorijskog kulta koji svedoči o složenim religioznim koncepcijama nosilaca dubovačke kulture”. Običnim rečima, ona su obredni predmet izuzetnog verskog značaja.
Međutim, njihova specifičnost vidi se tek kada se uporede sa kasnijim bronzanim ptičjim kolicima iz Nemačke, Danske i Rumunije. Sva ta druga, totalno su simetrična, ista sa prednje i zadnje strane, dok su naša, banatska, jednosmerna i upravljena, iako se ne zna odakle su došla, niti gde će dalje ići.
Preuzmite našu Android aplikaciju sa Google Play Store.
