Znameniti Pančevci: Mihovil Tomandl (1894 – 1963), istoričar, publicista i advokat

PANČEVO – Mihovil Tomandl (1894 – 1963) bio je vojvođanski advokat, novinar, publicista, istoričar, vredan, obrazovan, gospodstven, plemenit.

Dr Ivana B. Spasović u svojoj knjizi o Tomandlu ga opisuje kao “…skoroman čovek, oličenje vrlina, lišen potrebe za materijalnim, držao se samo svog rada koji ga je ispunjavao.”

Mihovil Tomandl je objavio ukupno 110 radova, kao i desetak monografija i biografija. Među značajnija dela ubrajaju se „Moji susreti sa Urošem Predićem“, „Dr Svetislav Kasapinović“, „Pančevo za vreme Prvog svetskog rata“, „Vojvoda Stevan Šupljikac kao vođa srpskih vojnih snaga u Vojvodini 1848. godine“, „Spomenica Pančevačkog srpskog crkvenog pevačkog društva 1838-1938″, „Pančevo i Prvi srpski ustanak“.

Krunom njegovog rada Pančevci smatraju „Istoriju Pančeva“ koju je Istorijski arhiv objavio 2003, uprkos tome što je rukopis ostao nedovršen.

Otac Josip Tomandl iz Titela, poreklom Čeh i majka Katarina Pletenac poreklom Hrvatica, doselili su se u Pančevo početkom XX veka, a mladi Mihovil pohađao je gimnaziju u Zemunu i Zagrebu, dok je pravni fakultet završio u Beču 1914. godine. Studirao je istoriju i geografiju na Univerzitetu u Beogradu, a prava je doktorirao 1923. godine u Zagrebu.

U Pančevu je nakon zatočeništva u Prvom svetskom ratu, postavljen za profesora Gimnazije, a takođe je radio i kao sudski beležnik, advokat i kasnije i sudija Okružnog suda u Pančevu.

Tokom Drugog svetskog rata ponovo biva zatvoren u logoru kao antifašista, a nakon završetka rata dolazi na mesto upravnika Gradske biblioteke (1944-1953), a kasnije i upravnika Gradskog državnog arhiva u Pančevu (1953-1954), gde kao arhivista ostaje sve do penzionisanja 1959. godine.

Tomandl je bio izuzetno aktivan u javnom i kulturnom životu Pančeva. Bio je aktivan u Sokolskom društvu, Srpskoj čitaonici, Francuskom klubu, Pančevačkom srpskom crkvenom pevačkom društvu. Bio je urednik „Pančevca“ i lista „Narodna sloga“, a pod pseudonimom Tomanić objavljivao je članke u listu „Građanin“.

Možda najznačajniju zaostavštinu ovog svestranog čoveka i naučnika predstavljaju njegove knjige, i radovi u kojim se najviše bavio istorijom Banata, i to najviše Pančeva.

Pored mnogobrojnih autorskih dela, istorijskih knjiga i prevoda, Mihovil Tomandl je sa francuskog na srpski jezik preveo i pozorišni komad pod nazivom „Ljubav“ („Aimer“). Ta je „Ljubav“ prvo izvođenje imala u Parizu, u „Komedi fransez“. Na ovim prostorima, međutim, prvo izvođenje je, i zahvaljujući Tomandlu, bilo u našem Pančevu, i to 1943. godine.

Tomandl je Pančevo zadužio svojim podjednako strasnim arhivskim istraživanjima i istoriografskim spisima, uvek obojenim specifičnim autorskim pristupom koji otkriva njegovu ljudsku i intimnu naklonost prema Pančevcima. Da ne beše njegovih zapisa, ostavljenih u knjizi „Pančevo za vreme Prvog svetskog rata: 1914–1918“, ne bi se znalo danas bezmalo ništa o stradanjima Srba i dešavanjima u Pančevu, u tom periodu.

Mihovil Tomandl je, izgleda, samo za rad znao. Govorio je nemački jezik, a služio se i italijanskim, mađarskim i francuskim, pa kada nije istraživao i zapisivao sve što ima veze sa kulturno-političkom istorijom Pančeva ili kada se ne bi bavio advokaturom onda je prevodio. Neposredno posle Prvog svetskog rata, doduše, radio je i kao honorarni nastavnik u Državnoj realnoj Gimnaziji u Pančevu, a onda i kao sudski beležnik, pa potom i kao sudija Okružnog suda u Pančevu.

Zanimala je Tomandla i politika. Kao član Demokratske stranke, pokrenuo je i uređivao časopis „Narodna sloga“, a nekoliko godina je bio i urednik „Pančevca“, našeg jedinog gradskog nedeljnika. Koliko god zastupao revolucionarne ideje, kao novinar nije zagovarao nijednu od stranaka, niti je potencirao ičiji nacionalni profil ili politički stav. Svestranost je dokazivao i kao sekretar Francuskog kluba u Pančevu, koji je uz još nekolicinu inicijatora, zaslužan za podizanje spomenika zahvalnosti Francuskoj, na Kalemegdanu, 1930 godine.

Mihovil je bio i pevač u Pančevačkom srpskom crkvenom pevačkom društvu. Kasnije će napisati monografiju „Spomenica pančevačkog Srpskog crkvenog pevačkog društva, 1838-1938“, koju će 1940. godine Srpska akademija nauka nagraditi kao „… naučno temeljno fundiran, značajan prilog istoriji naše horske muzike…“ i kao „… jedan od najkrupnijih poduhvata u srpskoj muzičkoj istoriografiji“.

Nakon što je nakratko bio upravnik Gradske biblioteke, sasvim zasluženo, 1953. godine biva postavljen za upravnika Gradske arhive, sadašnjeg Istorijskog arhiva u Pančevu, gde je sve do penzionisanja (1960) bio arhivski i naučni saradnik.

U Enciklopediji Srpskog narodnog pozorišta stoji da je Tomandl često sarađivao u letopisu Matice srpske i Glasniku Istorijskog društva u Novom Sadu, kao i da je bio član Istorijskog društva u Novom Sadu. Zanimljivo je da je, pored svega navedenog, bio odličan poznavalac istorije književnosti, pa je ostalo zabeleženo da je održao veliki broj javnih predavanja od kojih je sam naročito isticao ciklus o Danteovoj „Božanstvenoj komediji“, Miltonovom „Izgubljenom raju“, o Geteu i Francuzima, o Volteru, Stendalu, Rabindrantu Tagori…

U pomenutoj Enciklopediji (https://www.snp.org.rs/enciklopedija/?p=16551) stoji:

„… Bio je spoljni saradnik Istorijskog i Muzikološkog instituta SANU i saradnik Enciklopedije Jugoslavije i Muzičke enciklopedije ( … ) „Srpsko pozorište u Vojvodini“, monografija koju mu je u dve knjige izdala Matica srpska, obuhvata razvitak teatarskog života Srba u Vojvodini od 1756. do 1919. Skoro dve trećine rada posvetio je Srpskom narodnom pozorištu. Radeći na ovom delu, suočen sa činjenicom da su najveći deo arhive, zbirka plakata i Biblioteka SNP izgoreli 1928, u požaru Dunđerskove pozorišne zgrade, Tomandl je morao sam da savlada mnoge naizgled nesavladive teškoće: tragao je u tada još nesređenim arhivima i bibliotekama u nekoliko desetina mesta za građom koja je još ponegde ostala sačuvana, često bespomoćan zastajući pred nekompletnim zbirkama starih novina i časopisa u traganju za odgovorima na mnoga pitanja u izvorima koji mu nisu uvek bili lako dostupni. Pa ipak, uspeo je da istraži i sabere obilnu građu i osvetli najvažnije momente u razvitku srpskog pozorišta u Vojvodini u razdoblju od skoro puna dva veka. ( … ) Zahvaljujući Tomandlovim naporima rekonstruisani su, u većim razmerama, repertoar SNP, sastav njegovog glumačkog ansambla u pojedinim periodima i njegova gostovanja; utvrđeni su prevodioci i pisci čija su dela izvođena i obelodanjene mnoge značajne odluke i važne inicijative SNP. Tom svojom monografijom, rađenom sa strašću i akribijom radoznalog i vrednog istraživača, Tomandl je trajno zadužio i SNP i našu teatrološku nauku.

Završivši opisivanje pančevačkih događaja zaključno sa 1873. godinom, Mihovil Tomandl je preminuo. Bilo je to 21. maja 1963. godine. Sahranjen je u porodičnoj grobnici na pančevačkom Katoličkom groblju.

Pročitajte još:

Istorija: Marija Jovanović – jedina žena iz Pančeva na Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu

PANČEVO – Pre 104 godine, među sedam žena koje su prisustvovale Velikoj narodnoj skupštini Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji u Novom Sadu bila je i Pančevka Marija Jovanović. Osim nje Skupštini su prisustvovale i Milica Tomić iz Novog Sada i pet žena delegata iz Subotice – tri Bunjevke Manda Sudarević, […]

Opširnije

Preuzmite našu Android aplikaciju sa Google Play Store.