VOJVODINA – Na današnji dan, pre 103 godine u Novom Sadu, održana je Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji na kojoj je proglašeno prisajedinjenje ovih oblasti Kraljevini Srbiji. Dan ranije, u kući radikalskog prvaka dr Žarka Miladinovića, održana je Rumska skupština na kojoj je doneta odluka o prisajedinjenju Srema srpskoj državi.
Ujedinjenje Srba sa obe strane Save i Dunava proces je od epohalnog istorijskog značaja za naš narod. Razvoj ideje nacionalnog oslobođenja prečanskih Srba može se pratiti još od Temišvarskog sabora 1790. godine – tada artikulisane kroz zahtev za posebnom srpskom teritorijom na prostoru Austrijske carevine. U formi Srpske Vojvodine, a potom i Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata, srpska autonomija pod krunom Habsburgovaca postojala je tokom i nakon Revolucije 1848/49. godine.
Iako kratkotrajna, Srpska Vojvodina bila je inspiracija i ideal intelektualnim i političkim prvacima Srba sa ovih prostora u narednim decenijama. Ona je predstavljala sinonim za slobodu i podsećanje na neumornu, tešku borbu našeg naroda za opstanak i očuvanje identiteta.
Probojem Solunskog fronta i oslobođenjem teritorije Srbije srpska vojska je krenula u ostvarivanje ratnog plana proklamovanog 1914. godine Niškom deklaracijom – „oslobođenje i ujedinjenje sve naše neoslobođene braće Srba, Hrvata i Slovenaca“. Na severnom pravcu pred vojskom se nalazila teritorija Vojvodine u kojoj je živeo veliki broj Srba. Napredovanje vojske kroz Srem, Banat, Bačku i Baranju bilo je uslovljeno velikim prostorom koji je trebalo zauzeti sa relativno malim brojem vojnika.
Istovremeno sa vojnim napredovanjem kroz Vojvodinu tekao je proces političkog organizovanja srpskog naroda.
Mogućnost Srba da javno izraze i politički artikulišu svoja dugo potiskivana nacionalna osećanja konačno je bila slobodna. Naši politički prvaci, koji su se u to vreme vraćali iz višegodišnje internacije počeli su da se organizuju u srpske narodne odbore, privremene lokalne organe vlasti koji su preuzimali upravu nad svojim naseljima i pripremali doček srpske vojske.
Najznačajniji odbor je bio novosadski, na čijem čelu se nalazio Jaša Tomić, vođa Srpske narodne radikalne stranke u Vojvodini. Novosadski Srpski narodni odbor je, pored ostalog, imao za cilj da pripremi i organizuje izjašnjavanje srpskog i slovenskog življa o svom budućem statusu. U tu svrhu, raspisao je izbore za Veliku narodnu skupštinu, a pravo glasa su dobili svi punoletni Srbi i ostali Sloveni, uključujući i žene i to u trenutku kada u evropskim državama one nisu imale pravo glasa.
Kada se govori o samom načinu ujedinjenja, među srpskim prvacima postojala su dva suprotstavljena koncepta. Tezu o ujedinjenju u zajedničku državu preko Narodnog veća u Zagrebu, političkog predstavništva Srba, Hrvata i Slovenaca koji su živeli u Austougarskoj monarhiji, zastupali su Vasa Stajić i Tihomir Ostojić, dok je nasuprot njima izašao Jaša Tomić sa idejom da se stara Vojvodina prvo prisajedini Kraljevini Srbiji, odnosno da se „najpre obuče srpska košulja pa tek onda jugoslovenski šinjel”. Koncepcija koja je odnela prevagu i koju je podržavala i Pašićeva vlada bila je upravo ova Tomićeva, i predviđala je neposredno prisajedinjenje Srbiji, a tek potom jugoslovenskoj državi.
Na današnji dan, 25. novembra 1918. godine u Novom Sadu,okupilo se 757 poslanika iz 211 opština Banata, Bačke i Baranje (najviše Srba – 578, zatim 84 Bunjevca, 62 Slovaka, 21 Rusin, 3 Šokca, 2 Hrvata, ali i 6 Nemaca i 1 Mađar). Tom prilikom, Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji donela je aklamacijom odluku o otcepljenju od Ugarske i priključenju Srbiji. Velika narodna skupština je takođe izrazila očekivanje da će doći do stvaranja zajedničke jugoslovenske države, te formirala Veliki narodni savet i Narodnu upravu, kao organe vlasti na prostoru Banata, Bačke i Baranje.
Pre nešto više od jednog veka, stvorena je nova realnost i ispisane su stranice istorije koje nam danas služe na čast i ponos. Ostvaren je vekovni san našeg naroda o ujedinjenju, osvojena je dugo sanjana sloboda i postavljeni su snažni temelji za budućnost.
Ideja jednog od najznačajnijih srpskih intelektualnih i političkih prvaka, Svetozara Miletića, o integraciji našeg naroda, objedinjavanju nacionalne i građanske misli u demokratskom i slobodnom društvu je ostvarena. Srbija je danas slobodna i demokratska država, srpskog naroda ali i svih svojih građana, a Vojvodina se čvrsto ugnezdila u srcu našeg naroda i postala neraskidivi deo srpske države.
Danas čvrsto stojimo u uverenju da je 25. novembar istinski Dan Vojvodine, te da je isti, datum koji objedinjuje sve građane severne srpske pokrajine bez obzira na versku, etničku ili nacionalnu pripadnost, ali da je istovremeno i simbol i izraz srpskog duhovnog, istorijskog, kulturnog i političkog nasleđa njegovog etniciteta na ovim prostorima.
Autor: Nemanja Zavišić, mpotpredsednik Skupstine AP Vojvodine
