ČELAREVO – Ubistvo u Čebu (današnjem Čelarevu) doprinelo je promeni stava carskog dvora i državnih vlasti prema položaju ovdašnjih vlastelinskih kmetova.
Svirepo ubistvo vlastelina i plemića Leopolda Marfija, veleposednika Čeba (danas Čelareva), u septembru 1812. godine, odjeknulo je po celoj Bačkoj, ali i do carskog dvora u Beču, te je doprinelo promeni stava carskog dvora i državnih vlasti prema položaju ovdašnjih vlastelinskih kmetova i komorskih podanika.
Leopold Marfi (1757-1812) bio je potomak ugarske plemićke porodice, koja je plemstvo dobila još u vreme cara Ferdinanda III, 1638. godine. Marfi je 1791. g. izabran za velikog (glavnog) beležnika Bačko-bodroške županije, čije je sedište bilo u Somboru, i na tom položaju nalazio se sve do 1806. godine. U dva navrata, 1802. i 1805. godine, bio je i županijski zastupnik u ugarskom Državnom saboru (parlamentu) u Požunu. Uprkos plemićkom statusu i svom visokom položaju, Leopold Marfi nije imao plemićke manire, niti išta što bi se moglo definisati kao ljudskost u postupcima, posebno prema podređenima.
Godine 1791. Leopold Marfi je otkupio od kraljevske Komorske uprave pravo na posed Čeb (veličine 8.469 požunskih jutara), na kome je, prema popisu iz 1787. godine, bilo 118 kuća i 858 žitelja. Na svom imanju počeo je 1797. g. da gradi kuću (kuriju), koji postoji i danas (reč je o istom imanju koje je 1882. g. kupio imućni bački Srbin Lazar Dunđerski, a na kome će pesnik Laza Kostić 1891. g. prvi put susresti Lazarevu mladu kćer Lenku Dunđerski). Kako je poticao iz nižeg plemstva, Marfi nije imao sopstvenih sredstava za kupovinu velikog imanja u Čebu, već se zadužio, a stare dugove vraćao je novim pozajmicama, te je, i inače bahat, pohlepan i sklon raskošnom životu, svoje podanike (kmetove) iskorišćavao, varao i surovo fizički kažnjavao (batinao je čak i trudne žene, a vezivao je i decu), pa ih je često, i najmanjim povodom, isterivao sa imanja na kojima su živeli. Zbog svojih postupaka prema ljudima, kao i zbog odbijanja da im podigne seosku crkvu, Marfi je ubrzo došao u sukob sa ovdašnjim župnikom i Kaločkom nadbiskupijom.
Čeb je ranije bio naseljen srpskim žiteljima, ali se stotinjak ovdašnjih srpskih porodica, zbog preterane surovosti vlastelina, nakon niza žalbi, iselilo 1801. g. na pustaru Nadalj, kod današnjeg Srbobrana. Na ispražnjeno vlastelinstvo Marfi je počeo da naseljava podunavske Nemce iz okolnih naselja, potomke nemačkih kolonista doseljenih nekoliko decenija ranije u podunavski deo Bačke. I prema njima se ophodio na sličan način kao i prema odseljenim Srbima, pa je već 1803. g. došlo do prve pobune nemačkih kmetova, te zauzeća i delimičnog uništenja vlastelinske kurije. Marfi je, na kraće vreme, bio proteran sa svog imanja u obližnju Palanku (red je povratila vojska, a pobunjeni kmetovi kažnjeni su batinama).
Marfijevi kmetovi podneli su potom Bačko-bodroškoj županiji u Somboru skoro 150 urbarijalnih tužbi, zbog okrutnosti, previsoko određenih davanja devetine i desetine, kao i preterane „robote“ (fizičkog rada vlastelinu bilo rukama ili zapregom), te zbog kršenja urbarijalnog ugovora od strane vlastelina. Marfi se, kao veliki županijski beležnik, postarao da mnoge njihove žalbe i tužbe nestanu iz županijskog arhiva, za koji je bio nadležan, a i one koje su dospevale do suda bile su odbijene, što očito ukazuje na dobre lične veze koje je ostvario kao visoki županijski činovnik. Marfijevi kmetovi žalili su se, na kraju, i samom caru Francu I, nakon čega je došlo do obnove sudskih procesa i delimične nadoknade štete oštećenim kmetovima. Prema podacima iz 1810. g. u Čebu je živelo 1.187 žitelja, od kojih je 995 bilo Nemaca, 87 Srba i pet Jevreja.
Pod pritiskom brojnih parnica sa kmetovima, ali i javne ljubavne afere sa ženom svog upravnika imanja, sa kojom je dobio i dete, kao i optužbi za silovanje 15-godišnje devojke, Leopold Marfi je 1806. g. dao ostavku na položaj velikog županijskog beležnika i svoje sedište preneo je u Peštu. Posed u Čebu iznajmio je sestri udovici, ali i nju je iskorišćavao i varao, zbog čega je došlo do još jednog sudskog procesa. Svojim bahatim i konfliktnim ponašanjem Marfi je i u Pešti stekao moćne protivnike na visokim položajima u ugarskom Namesničkom veću. Konačno, kada se 1810. godine vratio na svoje imanje u Čebu, ovdašnji stanovnici i njegovi kmetovi, koji su izgubili poverenje u državne i županijske vlasti, odlučili su se, zbog višegodišnjeg zlostavljanja i prekomernog nasilja, a u očajničkom pokušaju odbrane lične imovine i elementarnog dostojanstva svojih života, na krajnji korak – fizičko uklanjanje tiranina, odnosno ubistvo svog vlastelina.
U nedelju predveče, 20. septembra 1812. godine, između šest i sedam časova, 14 muškaraca naoružanih sekirama, batinama i puškom, već peto veče uzastopno, bilo je sakriveno u kukuruzištu, kraj puta, nedaleko od obližnje velike dunavske šume, na granici atara Gajdobre i Čeba. Svi su nagaravili lica čađu, a glave prekrili velikim crnim kapama i čekali su da se pojavi kočija kojom se Marfi vraćao iz Pešte na svoj posed u Čebu. Kada se kočija konačno pojavila, zaverenici su zaustavili konje i sa pet hitaca su pucali u zemljoposednika, koga su potom, već smrtno ranjenog, izneli iz kola na zemlju i dotukli ga, tako da je žrtva imala 11 rana. Potom su ga opljačkali i ostavili njegov iskasapljen leš kraj puta, ali su kočijaša, Marfijevog posinka Karla (sina žene njegovog išpana, s kojom je imao ljubavnu aferu) i mladićevog učitelja, pustili da se vrate kočijom u Gajdobru. Vatreno oružje, kojim je Marfi ubijen, bačeno je u Dunav. Odmah je usledila istraga državnih vlasti, ali skoro dve godine u Čebu je vladala potpuna zavera ćutanja, te se nije našao ni jedan stanovnik koji bi odao ili potkazao napadače. Uhapšena su bila dvojica stanovnika Čeba, ali protiv njih nije bilo dovoljno dokaza, pa nisu bili osuđeni.
Konačno, nakon skoro dvogodišnje istrage, klupko je počelo da se odmotava i napadači su identifikovani. Svih 14 učesnika ubistva Županijski sud u Somboru osudio je 1814. godine, po kratkom postupku, na smrtne kazne, a glavni počinilac i organizator ubistva Jozef Ferger osuđen je na čerečenje. Ipak, u ceo postupak se umešao i sam austrijski car Franc I, koji je težio modernizaciji svoje države i kome su smetale surove metode ugarske vlastele prema kmetovima, te je zatražio da se u suđenju optuženima sud drži zakona. Na kraju, car je i oduzeo proces Županijskom sudu u Somboru. Potom je carsko-kraljevski sud doneo blaže presude, te su na smrt osuđena petorica učesnika, a ostali su dobili zatvorske kazne. Ipak, jedina smrtna kazna izvršena je 7. maja 1816. godine, odsecanjem glave na mestu počinjenog zločina, nad Jozefom Fergerom, organizatorom Marfijevog ubistva.
Car je ostale osuđenike na smrt pomilovao i smrtnu kaznu im je zamenio višegodišnjom kaznom zatvora, koju su osuđeni morali da odsluže u somborskom županijskom zatvoru, u lancima i samo na hlebu i vodi, uz izvođenje na fizičke radove, a morali su godišnje da istrpe i tri batinjanja sa po 25 udaraca. U oktobru 1817. godine, supruge 12 osuđenika iz Čeba napisale su pismo caru Francu I, u kome je podrobno objašnjen razlog zločina, i zatražile su carsku milost za preostale osuđene zbog teškog materijalnog stanja u kome su se, bez njih, nalazile njihove porodice. Nakon suđenja zaverenicama, održana su i ponovna suđenja po žalbama nekadašnjih Marfijevih kmetova, te su donete pravedne presude u njihovu korist.
Komorska uprava nije dozvolila da Marfijevo imanje nasledi njegov navodno usvojen, a zapravo rođeni sin, te je isplatila dugove imanja i Čeb je 1819. g. prodala Jozefu Polimbergeru, zemljoposedniku i industrijalcu iz Sekešfehervara.
O ovoj, skoro filmskoj priči, nemački istoričar Karl-Peter Kraus objavio je 2018. g. zapaženu knjigu „Mord an der Donau“ („Ubistvo na Dunavu“), koja je, u značajnoj meri, zaslužna za nastanak ovog priloga, uz zahvalnost na dragocenim dodatnim dokumentima koje nam je ljubazno ustupio g. Boris Mašić iz Podunavsko-nemačkog crkvenog muzeja u Apatinu.
Preuzmite našu Android aplikaciju sa Google Play Store.
