NOVI SAD – Na završnici predstave Zagrebačkog kazališta mladih (ZKM), izvođene u okviru Sterijinog pozorja u Novom Sadu, glumci su razvili transparent sa političkom porukom: „ZKM uz studente“. Ovaj gest je, kako se može naslutiti, bio čin solidarnosti sa studentskim protestima u Srbiji, koji su poslednjih meseci poprimili snažnu političku dimenziju. Ali, zapravo, to je i ključno pitanje – gde je granica između umetničkog izraza i direktne političke intervencije? I još važnije: ko ima pravo da je prelazi, a ko ne?
Umetnost i kultura, kako nas istorija uči, jesu prostor slobode, ali i odgovornosti. Umetnici mogu da progovore o stvarnosti, da je kritikuju, da joj daju tonove koje politika ne ume, u predstavi, ali ne i putem razvijanja transparenata! Kada umetnički prostor postane pozornica za otvorenu, direktnu političku poruku — pogotovo onu koja se tiče mešanja u politiku druge države — to više nije umetnost: to je čista politička propaganda zaklonjena pod plaštom kulture.
Zagrebačko kazalište mladih, kao institucija iz Hrvatske, zemlje članice Evropske unije, gostuje u Srbiji zahvaljujući kulturnim sporazumima i međunarodnoj otvorenosti festivala poput Sterijinog pozorja, koji decenija nastoji da afirmiše umetničku univerzalnost. Umesto da tu otvorenost ceni i da profesionalnim učešćem doprinese dijalogu kroz umetnost, ZKM bira da koristi scenu kao prostor za političku poruku usmerenu ka unutrašnjim pitanjima države domaćina. Da li je to politička provokacija? Da li je to diplomatski skandal!
Transparent ZKM se, u ovom kontekstu, ne može čitati ni kao metafora ni kao umetnički znak – već isključivo kao politička poruka jedne strane u političkom životu, direkno se mešajući u politiku i dešavanja u susednoj državi.
Posebno je važno istaći i širi kontekst ove situacije. Naime, studentski protesti u Srbiji nisu autentičan izraz domaćeg političkog bunta, već su direktno inspirisani sličnim protestima u drugim Evropskim državama, a najviše studentskim buntom u Hrvatskoj. Čak je i organizacioni priručnik za blokade – tzv. Blokadna kuharica – doslovno preuzet od hrvatskih studenata. Od samog početka protesta, studenti iz Hrvatske dolazili su u goste na plenume u Srbiji, učestvujući u oblikovanju metodologije protesta i prenoseći iskustva iz svog akademskog okruženja.
Zato transparent “ZKM uz studente” nije naivan. On ne izražava neutralnu solidarnost sa mladima u borbi za obrazovanje već širenje političke agende iz susedne države! I da, samim tim predstavlja diplomatski skandal.
Kada umetnici koji dolaze iz inostranstva koriste scenu države domaćina da propagiraju političke poruke koje se tiču unutrašnjih pitanja te države – bez odgovornosti, onda to nije umetnost. To je direktan izvoz političkog aktivizma.
I upravo zato postaje važno postaviti granice.
Paradoks je još izraženiji kada se zna da je autor predstave, mladi reditelj iz Srbije, dobro povezan sa hrvatskom umetničkom scenom. Njegovi roditelji su javne ličnosti čvrsto pozicionirane na jednoj strani političkog spektra – upravo onoj koja snažno kritikuje vlast u Srbiji. Nema ničeg lošeg u tome da umetnik ima političke stavove – naprotiv, društvena angažovanost umetnika je poznata kroz vekove. Ali kada se ta angažovanost manifestuje u formi aktivizma na sceni druge države, i to pod okriljem prestižnog kulturnog festivala, onda to više nije umetnički izraz već oblik političke manipulacije.
Sterijino pozorje ne zaslužuje da bude prostor političkih manipulacija i demonstracija.
