SUBOTICA – U Vojvodini na severu Srbije, nalazi se čuvena subotička sinagoga, druga najveća Sinagogu u Evropi.
Posle 40 godina propadanja, obnovljena je, a predsednik Srbije Aleksandar Vučić zajedno sa premijerom Mađarske Viktorom Orbanom prisustvovao je svečanom otvaranju za javnost 2018. godine.
Pre rekonstrukcije, organizacija „World monument watch“ je tri puta zaredom Sinagogu uvrstila među stotinu najugroženijih spomeničkih objekata u svetu.
Vlada Mađarske je 2014. godine 70. godišnjicu progona mađarskih Jevreja u koncentracione logore proglasila Godinom holokausta. Prilikom donošenja te odluke vodilo ju je uverenje da holokaust u Mađarskoj nije tragedija samo Jevreja već i nacionalna tragedija svih Mađara. U nizu sećanja u bogat program su uvrstili i program obnove sinagoga. U okviru ovog programa, osim više mađarskih, došlo je i do obnove sinagoga van Mađarske države. Među njima je i subotička secesijska Sinagoga.
Restauracija je finansirana od strane Vlade Mađarske. Donacija vredna više od dva miliona evra, preko Mađarskog nacionalnog saveta, pod nadzorom stručnjaka Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture Beograd i Međuopštinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture Subotica; radove su izvodili međunarodno priznati inostrani i domaći restauratori, pod vođstvom Andree Feher, građevinskog inžinjera, u izvođenju YUMOL Subotica konzorcijuma.
„Sinagoga, druga po veličini u Evropi nakon budimpeštanske, zasijala je kako zaslužuje. Na obnovi smo radili zajedno i naporima i sredstvima i zato posebno hvala Orbanu bez čije podrške i učešća ova signagoga ne bi ovako sijala“, rekao je Vučić prilikom svečanog otvaranja restaurirane subotičke sinagoge.
Istorija subotičke sinagoge
Po planu dvojice budimpeštanskih arhitekata: Marcela Komora i Dežea Jakaba u vreme kada je jevrejska populacija u Subotici bila mnogobrojna. Ovo svetilište predstavlja vraćanje tradiciji, korenima i uspomenu na žrtve subotičkih Jevreja koji su izgubili živote u holokaustu. Prilikom rekonstrukcije unutrašnjosti, na obnovljene klupe vraćena su njihova imena, na mestima koja su im tada pripadala, a na koja se najveći broj njih nije vratio iz koncentracionih logora u koje su odvedeni 1944. godine.
Jevrejska verska zajednica u Segedinu je 1899. godine raspisala konkurs za izradu projektne dokumentacije, za izgradnju nove sinagoge. Subotička jevrejska zajednica, društveno značajna i brojčano ojačana, već je posedovala građevinsku parcelu na uglu trga Sečenji i ulice Jokai, koju su 19. aprila 1892. godine dobili kao donaciju od Adolfa Geigera. Nakon što su arhitekte, uz manje-veće korekcije, projekte
prilagodili lokalnim uslovima, 1900. godine započela je izgradnja nove subotičke sinagoge. U međuvremenu, projektanti su uspeli ubediti čelnike verske zajednice, da se nova sinagoga gradi u „lehnerovskom” orijentalno-mađarskom stilu.
Svečana inauguracija hrama je održana 17.septembra 1903. godine; o tome mediji su izveštavali na sledeći način:
„U Subotici, 17. septembra su predali svojoj svrsi prelepi novi hram subotičke jevrejske verske zajednice. Od raskoši i svečanog izgleda hrama mnogo više me je dojmio taj sveti osećaj bratstva, koji je pozlatio svečanost, te ovaj dan nije bio obeležen samo kao obično posvećenje crkve, ili svečanost samo jedne verske zajednice, već je značio praznikom cele Subotice. Počevši od predstavnika države – glavnog župana do najjednostavnijih građana, na nekoliko sati život Subotice se koncentrisao oko nove sinagoge. Oko oltara su zauzeli mesta čelnici građanskog i verskog života Subotice: vlast, državni činovnici, predstavnici vojske i popovi iz čitavog regiona. Napolju oko hrama uredno, bez stvaranja gužve se okupila masa nezvaničnika.
Zgradom dominira u to vreme moderna mađarska secesija,odnosno stilizovani biljni i životinjski elementi stvorivši vanvremensko remek delo. Projektanti su želeli da vernici koji dolaze na bogosluženje budu obasjani radošću zbog pozlaćene, reljefne ornamentike koja upućuje na duhovno bogatstvo Jevreja. Sinagoga, 1975. godine proglašena je za spomenik kulture, dok je 1990. utvrđena za nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja, pre svega zbog arhitektonskih inovacija.
Ova izuzetna građevina se izdvaja od ostalih Evropskih sinagoga po organizacija prostora i spada među sinagoge vizantijskog tipa crkvi. Prema tome,krunisana je velikom vizantijskom centralnom kupolom, kojoj se sačetiri ugla pridružuju „sahat kule” sa manjim ugaonim kupolama koje su pokrivene emajliranim crepovima.
Izvorno je u prizemlju bilo 950 mesta za sedenje za muškarce, a na galeriji još 530 za žene. Na galerije za žene, može se doći preko kapija, koje su postavljene na četiri ugla objekta, prolazeći kroz vetrobrane i penjući se stepeništima. Njenoj gracioznosti doprinose dva reda prozora-vitraža koji daju dozu prozračnosti i igru svetlosti kroz oblike i boje crteža.
Čudo se za posetioca razotkriva,samo nakon nekoliko koraka, kada se napokon pojavi ispred njega veličanstvena kupola koja podseća na ogromnu nebesku krošnjudrveta. Ne postoji osoba u čijoj duši se tog trenutka ne upali plamen pobožnosti…Sistem simbola koji se pojavljuje u eksterijeru zgrade, može se pronaći i u unutrašnjosti. I tu je prisutna veličanstvena centralna kupola – tabernakulum – materijalizovana kao unutrašnja ljuska, koja po mišljenju arhitekata svojom formom podseća na Mojsijev zavetni šator.
Na duguljastim površinama između pandantifa nalaze se citati iz Starog zaveta na hebrejskom i mađarskom jeziku: „VOLI VEČNOST, TVOGA BOGA”, i „VOLI SVOG BLIŽNjEG KAO SAMOGA SEBE”. Ove drevne poruke, kao i arhitektura, koloristika i ikonografija čitave sinagoge propovedaju o smislu života – ljubavi.
Dvokrilna lučna vrata su dekorisana secesijskom,folklornom ornamentikom, iznad se nalazi večni plamen i hebrejski natpis, u prevodu: „SVUDA VIDIM GOSPODA ISPRED SEBE”.Unutrašnjost ormana je neboplava, na kojoj su razasute zlatne zvezde, simbolišući svemir. Tu se nalaze držači svitaka tore, njihova secesijska rezbarija se uklapa u stil hrama.
Obnovljena sinagoga nakon restauracije dobila je novu namenu. Prvenstveno služi kao turistička destinacija, i kao stalnim izložbama i drugim kulturnim dešavanjima. Članovi subotičke jevrejske zajednice će je prilikom većih verskih praznika i komemoracija koristiti kao sinagogu, kad god im bude zatrebala.
Pročitajte još:
Preuzmite našu Android aplikaciju sa Google Play Store.
