Prisustvo Srba na prostoru danšnje Rumunije seže u daleku prošlost. Novija istraživanja ukazuju na vekove pre, opšte poznate priče o naseljavanju Slovena na Balkan.
Pečat ovome i istini u prilog svedoče mnogi toponimi srpskog porekla. Najstariji zabeleženi izvori rumunske istoriografije beleže, prisustvo Srba u ranom srednjem veku u svim istorijskim provincijama današnje Rumunije.
Nakon prodora Osmanlija na Balkan, naročito posle Kosovske bitke, 1389. godine, Srbi u većim masama naseljavaju teritoriju Rumunije. Razlog preseljenja srpskog življa uvek je bio izazvan ratovima, vođenim protiv Turske. Grubo rečeno, naseljavanje prostora Rumunije išlo je u tri etape. Počev od Kosovskog boja, preko Velike seobe iz 1690. godine, i Druge seobe, izazvane Austijsko-Turskim ratom 1737-1739. godine.
Za duhovno jedinstvo srpskog naroda, njegov opstanak u smutnim vremenima, bio je i ostao, zasnovan na pravoj veri i tradiciji Srpske pravoslavne crkve. Crkva je uvek stajala na čelu i uz svoj narod, a narod uz svoju crkvu.
Pred kraj XV veka još 200.000 Srba, tokom 5 godina, naseljva prostor današnje Rumunije.
Kada je 1552. godine Temišvar postao sedište vilajeta, pod Turskom upravom, ostalo je zabeleženo da u njemu žive Srbi trgovci, zanatlije i vojnici. Obzirom da Srbi u ovom periodu čine većinsko stanovništvo Banata i drugih delova Rumunije, Mađari i drugi, pomenute oblasti nazivaju Raška.
U XVIII veka Temišvar doživljava veliki napredak u privredi i kulturi, a 1781. godine postaje slobodan kraljevski grad, sa svim atributima modernog evropskog grada.
Slika dole: Grb Temišvara
Prošlo je 100 godina od Velike seobe Srba. Kada Srbi organizuju Temišvarski sabor, 1790. godine. Na njemu su formulisani ekonomski, politički, prosvetno-kulturni zahtevi Srba prema Habzburškoj monarhiji, koji su za cilj imali opstanak i prosperitet Srpskog naroda u okvirima Habzbzurške monarhije.
1827. godine, Dimitrije P. Tirol, u Temišvaru, štampa prvu periodičnu publikaciju na srpskom jeziku Banatskij almanah, a već naredne godine u pokušaju je osnivanje Društva ljubitelja knjižestva srpskog. Kada je carskom odlukom iz 1849. godine Temišvar postao sedište Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata Srbi se pokreće na akciju reformisanja srpskog školstva. Na ovome je radio Đorđe Natošević, koji ujedno pokreće listove Svetovid i Južna čela. Tada je među Srbima živela nada za prisajedinjenjem sa Kneževinom Srbijom, ali ukidanjem Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata, 1861. godine, na momenat je raspršilo nadu za oslobođenjem.
Slika dole: Dimitrije P. Tirol
Inače, grad Temišvar od svog najstarijeg doba slovi za sedište srpskih episkopa. U Njemu se nalaze tri pravoslavne crkve, sagrađene polovinom XVIII veka. Prva po važnosti je Srpska saborna crkva , koja se nalazi na Trgu ujedinjenja uz Vladičanski dvor Pravoslavne srpske eparhije. Druga crkva je Svetog velikomučenika Đorđa, nalazi se u delu grada koji se zove Fabrika, i treća je crkva Svetog Nikole, u kvartu Mehala. Danas u Rumuniji Srpska pravoslavna eparhija obuhvata 56 parohija i 5 manastira. Manastiri Bajaš i Zlatica predanjem su vezani za Svetog Savu, kao njihovog osnivača. Veoma su bitni i srednjevekovni manastiri, sv.Đurađ i Bezdin, koji su iznedrili više episkopa i patrijaraha Srpske Pravoslavne Crkve.
Slika dole: Ikonostas u crkvi
Obrazovni sistem na srpskom jeziku u Rumuniji traje već tri veka, o čemu svedoče pisani izvori. Do Drugog sv. rata bilo je pedesetak škola i 9000 učenika, nakon rata se stanje promenilo. Danas je svega nekoliko četvorogodišnjih škola i jedna osmogodišnja, u kojima je nastava na srpskom jeziku. U Temišvaru je ostala Srpska teoretska gimnazija „Dositej Obradović“ , koja ima i odeljenja od I do VIII razreda. Ova škola broji 250 učenika. Na Univerzitetu u Bukureštu i Temišvaru postoje katedre za srpski jezik i književnost. Ovde je veoma bitno istaći da fakultetsko obrazovanih srba, srazmerno i procentualno, ima više u odnosu na druge nacionalnosti.
Počeci srpskog izdavaštva na prostoru današnje Rumunije sežu u XVI vek, kada je odštampana prva srpska knjiga, u Trgovištu. Knjiga je rad jeromonaha Makarija. Srbi su štampali u više centara mnoštvo knjiga, publikacija, književnih dela, monografija, almanaha, kalendara. Neke od štampanih knjiga važne za navesti jesu: Jaš, Blaž i Rimnik koji značajan zbog štampanja prvog izdanja Srbljaka. Srpsko izdavaštvo u Rumuniji aktivno je i danas, a od 1992. godine preuzima ga Savez Srba u Rumuniji. Ovaj savez je zvanično priznat od državnih struktura Rumunije i čini vezu između države i srpske nacionlne manjine, u cilju ostvarivanja prava Srba kao manjinskog naroda. Savez Srba u Rumuniji danas izdaje knjiga na srpskom jeziku, kao i prevode savremenih autora na rumunski jezik.
Ne mogu da zaobiđem i ne istakne 175 godina srpske horske aktivnosti u Temišvaru, koje čini, pre svega, crkveno horsko pojanje, kao i srpsku pozorišnu delatnost u Temišvaru i Aradu, čiji počeci sežu pred kraj XVIII i početkom XIX veka.
Život Srba na treritoriji današnje Rumunije, tokom istorije do danas, projavio je mnoge znamenite ličnosti, koje su životnim delom i ličnim primerom ostali upamćeni kao primer za naredna pokolenja. To su, svakako: pravoslavni jerarsi Sava I, Sava II i Maksim. Sava II i Maksim su uvršteni u red svetitelja Rumunske i Srpske pravoslavne crkve, štiteći oba naroda od progona katolika i kalvinista. Grof Đorđe Branković, diplomata i istoričar, ikonopisac Stefan Tenecki, prvi Srbin doktor prava Sava Tekelija, rodom iz Arada, prva srpska spisateljica iz perioda srpske prosvećenosti i prva žena član Matice srpske, Eustahija Arsić, živela je u Aradu. Pesnik Branko Radičević sa porodicom boravio u Temišvaru od 1840. godine, knez Aleksandar Karađorđević umro u Temišvaru 1885. godine, njegov sin Arsen Karađorđević rođen je u Temišvaru, bio je general ruske vojske, borio se u oba Balkanska rata i u Prvom sv. ratu, arhitekta Milan Tabaković, rođen u Aradu, Jovan Dučić, službovao u Bukureštu, književnik i diplomata Miloš Crnjanski mladost provodi u Temišvaru, i mnogi drugi.
Srbi kao autohton i nezaobilazan element uticali su na društveno-politički život Temišvara i ostatka države. Na prostoru današnje Rumunije, u suživotu sa ostalim življem, pregrmeli su Ugarsku, Tursku, Austrijsku i Austro-ugarsku vlast, a posle Drugog sv.rata i, doba komunizma u Rumuniji. Pored svih političkih pritisaka, uspeli su da se odupru i verskom, od strane kalvinista i katoličke crkve. Važno je istaći da, Srbi u Rumuniji nikada nisu bili progonjeni, diskriminisani, niti je vršena prisilna asimilacijia. Nakon II sv.rata njih 2400 preživelo je „Baragansku golgotu“. Tada su teško maltretirani od strane komunista zajedno sa Rumunima, Bugarima i Nemcima. Tada je usledilo gašenje škola i drugih srpskih institucija, koje će imati dalekosežne i ne izlečive posledice sve do danas.
Danas na teritoriji Rumunije, Srbi žive u šezdesetak mesta, na zapadu i jugo-zapadu zemlje. Njihov broj je u stalnom opadanju. Podaci Temišvarske eparhije, 1924. godine, broje 44.078 stanovnika. Popis iz 2002. godine pokazuje umanjenje populacije srpskog življa, posle 76 godina, za pola , 22.561 stanovnika, a po popisu iz 2011. godine, Srba ima svega 18.000. Srbi danas čine manje od 0,1 posto stanovništva Rumunije.
Slika dole: Palata pravoslavne episkopije (levo), Saborna crkva (u sredini) i Dom pravoslavne zajednice (desno)
Pročitajte još:
Preuzmite našu Android aplikaciju sa Google Play Store.
