VRŠAC – Prof. dr Goran Vasin održao je u Gradskom muzeju Vršca predavanje „Srpska Vojvodina – zavetna misao prečanskih Srba“.
Događaji od pre 104. godine imali su sudbonosni i važan značaj za istoriju Srba u Novom veku.
Ideja Srpske Vojvodine bila je zavetna misao svih Srba u Habzburškoj monarhiji. Ona nije bila samo dešavanje Majske skupštine 1848. godine ili dešavanja u Novom Sadu i Rumi, novembra 1918, godine, ta ideja je bila protkana kroz celokupno postojanje Srba u monarhiji kroz 18. i 19. vek. Srbi u Habzburškoj monarhiji nisu živeli samo od vremena, Bečkog rata, odnosno Velike seobe koju je predvodio patrijarh Arsenije III Crnojević, već u mnogom ranijem periodu, najviše koncentrisani posle pada Despotovine (1459) na Srem, delove Banata i Bačke.
Tokom Bečkog rata, patrijarh Arsenije III Crnojević, 1694. godine, u jednom malom mestu Baja (današnja Mađarska) saziva zbor. Na tom saboru, narodnih prvaka, patrijarh Arsenije i nekoliko episkopa, tražili su, zajedno sa najuglednijim vojvodama, da se za Srbe osnuje posebna oblast i da u toj oblasti Srbi imaju svoju nekakvu unutrašnju upravu, da se slobodno govori srpski, piše ćirilicom i da se očuva pravoslavlje, što je zagarantovano privilegijama cara Leopolda iz 1690, 1691 i 1695. godine.
U 18. veku ta ideja je takođe bila više puta pomenuta na crkveno-narodnim saborima, kada se tražilo, raspravljalo, razmišljalo, kako da u jednoj monarhiji, koja je prevashodno bila katolička, koja je bila velika, multinacionalna, multikonfesionalna, koja se prostirala negde od Galicije pa do Rijeke. U takvoj jednoj državi, gde su Srbi živeli na samoj granici dve carevine (Austrija i Turska), oni traže svoje mesto, jedan narod u teškim istorijskim okolnostima, koji nema svoju državu, pokušava da obnovi svoju državu ili da stvori novu državu, koja će uslediti u 19. veku.
Srpske elite bile su svesne da jedino čuvanjem nacionalne tradicije, identiteta, na prvom mestu kroz crkvu, kroz Karlovčku mitropoliju, kroz negovanje kulta srpske srednjovekovne države, može opstati u tako komplikovanim i teškim okolnostima.
U Karlovačkoj mitropoliji počinje da se obnavlja duh ideje vaskrsa srpske države, tako da je ona ne samo najvažnija srpska institucija, ona je bila bila svetionik svega što se dešavalo u Habzburškoj monarhiji.
U 18. veku, nekih 20 godina, u periodu između Požarevačkog mira i Beogradskog mira (1718-1739) Austrija je vladala jednim velikim delom Srbije, to je bio prvi ozbiljniji susret Srbije, odnosno Srba sa Habzburzima, kako bi izgledala njihova uprava u Srbiji.
1790. godine na Temišvarskom saboru, ne samo što je za mitropolita izabran Stefan Stratimirović, najznačajnija ličnost Karlovačke mitropolije, nego Srbi ponovo traže zasebnu teritoriju, ovaj put ta teritorija je trebala da obuhvati Banat. To nije naišlo na razumevanje, ali jednom započeta ideja nije mogla više da se vrati nazad.
Rat koji je započela Austrija sa Turskom 1788. godine, presudan je momenat u istoriji Srba u Monarhiji i Srbiji. Taj rat je u srpskom sećanju ostao poznat kao Kočina krajina, bitno utiče na sva dešavanja sa početka 19. veka. Srbi u Monarhiji shvataju da je konačno stvorena nekakva šansa da Srpska Vojvodina zaživi kao oblast, teritorij, jer su velika previranja, monarhija je u krizi. Vodeće ličnosti Prvog ustanka (Karađorđe, braća Nenadović) svi su bili članovi tzv. frajkora, ratovali su za Austriji protiv Turske i tu su stekli ključna vojna i politička znanja, koja će im pomoći da podignu Prvi srpski ustanak. Te veze su bile suštinske i dubinske, i od prvog momenta Srbi iz Monarhije učestvuju u stvaranju i obnovi srpske države. Naravno, to nije moglo da promakne austrijskoj konfidentskoj službi.
Vladika bački Jovan Jovanović, takođe radi na jednom velikom planu, obnove slaveno-serbskoga carstva. Sve se to posmatralo u okviru jednog velikog dogovora između austrijskog cara Jozefa II i carice Katarine, o tome da se uništi Turska konačno i da se njene balkanske teritorije podele. Nemali put će u saradnji ili lošim odnosima ovih velikih sila, zapravo se rešavati sudbina Srba u Monarhiji i Srbiji.
Kada je izbio Prvi srpski ustanak, Srbi u Monarhiji su krenuli da se vrlo ozbiljno angažuju u kupovini i nabavci oružja, mitropolit Stefan Stratimirović do 1807. godine faktički vodi diplomatiju za ustanike. Prvi top ustanicima kupio je vladika bački Jovan Jovanović. U momentu kada je Austrija poražena od Napoleona i kada im nije odgovaralo dalje angažovanje Srba iz Monarhije, to pitanje je rešeno tako što je mitropolitu Stratimiroviću poslata poruka da je bilo dosta mešanja sa dešavanjima u Srbiji. Veliki broj izbeglica posle ustaničkog poraza 1813. godine, nalazi se u Monarhiji. Karlovačka mitropolija je bila ta koja je ključno pomogla i zaštitila sve te Srbe koji su strašno stradali.
Kada je počelo buđenje naroda u Monarhiji 1840-ih godina, na prvom mestu Mađari su definisali svoje političke zahteve, koji su zvanično ostvareni 1867. godine. Srbi su to u prvi mah, zdušno podržali. Marta 1848. godine najveći glasnogovornici koji su podržavali mađarske zahteve bili su Srbi iz Budimpešte. Sposobni, bogati i uticajni srpski trgovci su bili toliko vešti da su na tim mestima (sam centar) kupuju kuće, da osnivaju svoje manufakture i da zidaju crkve u jednoj zemlji koja nije uvek bila naklonjena pravoslavlju. Simbol tih Srba su bili Jakov Ignjatović i Isidor Nikolić koji podržavaju mađarske zahteve, računajući da će isto tako mađarske elite naći sluha za srpske zahteve, koji su bili kada se pogledaju programi gotovo identični: ravnopravnost, sloboda govora i politička prava za Srbe. Međutim, tu dolazimo do ključnog problema koji će trajati do kraja postojanja Habzburške monarhije 1918. godine. Mađarske elite nisu imale sluha za politička prava Srba.
To je jedan politički model funkcionisanja koji se zvao mađarski politički narod. Srbi nisu hteli na tako nešto da pristanu, kao narod koji je živeo u Vojnoj granici, koji je ratovao za Habzburške careve više vekova, od Francuske do Rusije. To će biti uvod za jedan od najtragičnijih ratova koji će Srbi voditi za Srpsku Vojvodinu protiv mađarske vojske, koji će trajati godinu dana.
Pod pritiskom nacionalnog oduševljenja, mitropolit Rajačić biva primoran da sazove Majsku skupštinu u Sremskim Karlovcima. Već prvog dana zasedanja skupštine, narod je Rajačića proglasio za patrijarha, a Stevana Šupljikca za srpskog vojvodu, bili su prisutni Srbi iz svih krajeva Monarhije i naravno predstavnici iz Kneževine Srbije. Najvažnija odluka je formiranje Srpske Vojvodine koja će obuhvatati oblasti nešto slično kao 1918. godine, najveće delove Bačke, Banata, Srema i Baranje. Srpska Vojvodina tada formirana ostala je kako se ka njoj težilo od kraja 17. veka nešto najvažnije i najbitnije što su Srbi formirali u Monarhiji.
U tom ratu koji je trajao godinu dana, gde se veliki broj bitaka desio, najpresudnijih u Banat, žrtve su bile velike. Tu imamo specifični slučaj da je upravo jedan od najistaknutijih mađarskih generala bio Jovan Damjanić. To je primer čoveka koji nije bio pripadnik mađarskog naroda, a koji se žustro i srčano borio za mađarsku ideju.
Srpska Vojvodina poražena je u ratu 1848. godine, ne vojnički, već politički. Habzburški dvor u jednom momentu kada je savladao Mađare, smirio Italiju, usvaja srpske zahteve, ali čim je car Franc Jozef lično uzeo titulu srpskog vojvode, bilo je jasno da je Habzburški dvor rešio srpsko pitanje u skadu sa svojim zahtevima.
Srpske elite poučene svim tim dešavanjima pokušavaju da sarađuju sa Mađarima, da probaju jednim drugim putem da reše pitanje obnove Srpske Vojvodine. Desilo se upravo suprotno, od velike saradnje došlo se do velikog problema, koji će rezultirati procesom koji je u istoriografiji poznat kao mađarizacija, gde će mađarski jezik biti nametnut, kao jedan nezaustavljivi proces, koji svedoči koliko je Mađarska posle nagodbe iz 1867. godine bila jaka, kada je promenjen i naziv države u Austrougarska.
Srpske elite i srpski narod uspevale su da odole tim pritiscima, najviše kroz crkvu, crkvene institucije, gde su se čuvali običaji i ćirilica.
Aneksija Bosne i Hercegovine 1908. godine bila je signal da su Srbi u Monarhiji dovedeni do ivice opstanka. Smrt poslednjeg poslednjeg karlovačkog mitropolita Lukijana Bogdanovića pod dosta nerazjašnjenim okolnostima, bila je je još jedna od tih tačaka koja je svedočila, da se Srbi nalaze na optuženičkoj klupi, što će se i desiti posle Sarajevskog atentata 1914. godine, kada su počeli pogromi nad Srbima u Bosni i Hercegovini, pogrom države nad sopstvenim stanovništvom, interniranja, hapšenja, što će rezultirati enormnim stradanjima Srba u Habzburškoj monarhiji.
Stoga ne čudi da je 1918. godine, narodno oduševljenje toliko bilo veliko i toliko se ponovo taj duh Srpske Vojvodine iz 1848. godine, koji se posle svih tih pritisaka vratio, da je narod u Novom Sadu i Rumi rešio, ne da uđe u zajednicu u kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, već da se prisajedini direktno kraljevni Srbiji. Prostori Bačke, Banata, Baranje i Srema ulaze u sastav kraljevine Srbije i zajedno sa kraljevinom Srbijom ulaze u kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca.
Ideja Srpske Vojvodine iako je bila toliko pritisnuta, ona je preživela i ostala do 1918. godine, bila je simbol postojanja, borbe za identitet, za kulturu, za duhovnost.
Pročitajte još:
Preuzmite našu Android aplikaciju sa Google Play Store.
