SREMSKI KARLOVCI – Pomenom srpskim vojnicima i svečanim polaganjem venca na spomen-obeležje učesnicima Prvog svetskog rata, Sremski Karlovci su danas obeležili važan datum iz svoje prošlosti – Dan oslobođenja grada od austrougarske vlasti.
Sremski Karlovci oslobođeni su 8. novembra 1918. godine. Te jeseni ovde je radila ratna bolnica, čiji je upravnik bio prof. Kosta Petrović. Ne dočekavši da vide svoje najrođenije, ratnim strahotama u njoj podleglo je osamnaest srpskih vojnika. Većina je sahranjena na Donjem groblju, gde im je podignut veliki zajednički spomenik, a osim toga, na svakoj humci postoji i mali nadgrobni kamen.
Skromno, bez velikog skupa, zbog trenutnih epidemioloških prilika, predstavnici karlovačke Opštine, Skupštine Opštine i Opštinskog veća, kao i sveštenstvo Srpske pravoslavne crkve odali su počast oslobodiocima kratkim prigodnim činom, održanim na pravoslavnom groblju na Magarčevom bregu.
Crkveni pomen nad grobovima osamnaest srpskih vojnika, umrlih u jesen 1918. od španskog gripa u karlovačkoj bolnici, služio je starešina Donje crkve Svetih apostola Petra i Pavla, jerej Slobodan Vujasinović. Potom je predsednik Opštine Sremski Karlovci Aleksandar Saša Stojkečić, u pratnji saradnika, položio venac na spomenik, podignut u čast ovih ratnika, što su živote izgubili u našem gradu, na samom kraju rata.
Tom prilikom predsednik Stojkečić je održao besedu, u kojoj je rekao:
– Čovek posle rata nauči da je sloboda, zapravo, život bez neprestanog straha od smrti i stradanja.
To je bilo prvo čega su i Karlovčani, tog 8. novembra 1918. godine, nakon ulaska odreda srpske vojske u naselje, postali svesni. Prošle su, konačno, nesigurne godine u kojima je naredno jutro dolazilo u izmaglici, nesugurno i nepredvidivo, a ljudska glava zavisila jedino od volje upravitelja redarstvenog povereništva i zavidnog komšije.
Sremski Karlovci su, u ratno doba, ušli neobično, s cvećem i usklicima za generala Božu Jankovića, izaslanika kralja Petra I Karađorđevića, u jesen 1913, na sahrani patrijarha Lukijana Bogdanovića čije je telo, sa smrskanom lobanjom, vraćeno s banjskog lečenja iz Austrije. Miris baruta na ovim prostorima, dakle, osećao se i pre Principovih hitaca u Sarajevu. Završilo se još jednom u nacionalnom zanosu, dočekom za majora srpske vojske Vojislava Bugarskog, koji je, tokom novembra 1918. godine, postao oslobodilac Karlovaca, Petrovaradina i Novog Sada.
A razdoblje između ta dva događaja proteklo je u hapšenjima i internacijama uglednih karlovačkih građana u Arad, Petrovaradin, Belište, Osijek, Koprivnicu; evakuaciji celokupnog stanovništva, u septembru 1914, kada je srpska vojska prešla u Srem; pražnjenju Patrijaršijskog dvora; prestanku rada Gimnazije i Bogoslovije; smeštanju vojnika u dvorsko i gimnazijsko zdanje; skidanju zvona iz zvonika svih karlovačkih pravoslavnih crkava; pljačkanju i uništavanju slika, knjiga i prepiske; onemogućavanju slanja pošte pisane ćirilicom. Sve je tada pravdalo onu Balzakovu misao da pred silom pravda uzmiče.
I onda je stigla sloboda, otelovljena u licima bivših zarobljenih srpskih vojnika, koje je, pri njihovom povratku kućama, oko sebe okupio major Bugarski, moleći ih da mu pomognu da izvrši jedan zadatak koji će istorija zabeležiti (citiram) – „da uzmemo zemlje i gradove koji nam po Bogu i po pravu pripadaju. Ja znam da ste vi željni vaših domova, vaših milih i dragih, ali, verujte mi, da su vam vaši očevi, vaše matere, vaše ljube i vaša deca poručili da ne idete kućama dok ovaj sveti zadatak ne izvršimo do kraja, i ja vas molim da pođete za mnom“.
Vojnici su na to pristali i major ih je, kao oslobodioce, uveo u Sremske Karlovce.
Polazeći od reči Isidore Sekulić: „Život je kratak, ali trag od života može dugo trajati“, sećamo se danas borbe i dela svih onih junaka koji su, u Prvom svetskom ratu, vojevali za oslobođenje našega naroda, i ovih ratnika, nad čijim grobovima danas stojimo, svesni da njihova smrt od španskog gripa, u privremenoj karlovačkoj vojnoj bolnici, nije ništa manje vredna od smrti na bojnom polju, jer ih je ona sustigla, nakon višegodišnje golgote, na nekadašnjem tlu poraženog neprijatelja, ali u sada slobodnoj zemlji njihove braće. I zato, na kraju, kažem:
Hrabri srpski vojnici, slava vam i hvala što ste se borili za slobodu i ujedinjenje srpskoga naroda!
