Kulturno-istorijsko nasleđe: Manastir Vitovnica

VITOVNICA – Manastir Vitovnica je proglašen spomenikom kulture od velikog značaja u Srbiji, a po predanju ovu svetinju izgradio je srpski kralj Stefan Milutin krajem 13. veka.

Jedno od najskrovitijih mesta u Srbiji sasvim sigurno je manastir Vitovnica. Smešten je u bujnom zelenilu ispod stene Stubik, na desnoj obali reke Vitovnice, pri njenom izlazu iz klisure zvane Skop.

Poput mnogih drugih pravoslavnih manastira, i Vitovnica je dobro skrivena u šumi, ispod samih Homoljskih planina.

Manastir Vitovnica okružuje lep i živopisan kraj, bogat šumom i izvorskom vodom.

Prvi pisani izvori o postojanju manastira Vitovnica datiraju tek iz 15. veka, iz vremena turske vlasti.

Ne zna se tačno kada je izgrađen jer nije pronađena osnivačka povelja. Iako ne postoje materijalni dokazi ko je i kada sazidao manastir, postoji narodno predanje, prema kome je manastir sazidao srpski kralj Milutin. Pretpostavlja se da se to zbilo krajem 13. veka i to najverovatnije u periodu između 1289. i 1291. godine, nedugo nakon što je izvojevao pobedu nad Drmanom i Kudelinom, koji su bili bugarski odmetnici, a čije je utvrđenje bilo u neposrednoj blizini na kojoj je lokacija ove Svetinje, u takozvanom Gornjačkom ždrelu.

Na steni, koja se uzdiže iznad manastira, po predanju, bila je mala crkvica (kapela) čiji se ostaci još poznaju. Na istoj steni, pored nekadašnje kapele, postoji i divna omanja pećina. Predanje govori da su se u njoj, još daleko pre postanka manastira Vitovnice, podvizavali monasi i mala crkvica na kamenu služila im je za bogosluženje.

Glavna manastirska crkva, koja je posvećena prazniku Uspenja Presvete Bogorodice po stilu gradnje pripada moravskoj školi srpske arhitekture.

Osnova je krst sa jako izraženim apsidama, pevničkim i oltarskom. Crkva je sačinjena od priprate, naosa i oltarskog dela. Priprata i kula u kojoj se nalazi zvonik su dozidane naknadno. Spoljašnost crkve je jednostavna. Sa ravnih površina zidova, većim delom, sada je skinut malter, te se jasno ocrtava, ne samo kvalitet i vrsta građevinskog materijala od koga je crkva zidana, već su postala jasna i očevidna i dva poslednja doziđivanja priprata na prvobitnu crkvu. Sa severne i južne strane su po tri jednostavna prozora.

Do nedavno krov crkve je bio pokriven crepom, sada je zauzimanjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Smedereva, pokriven olovom, a zvonara plehom. Nad srednjim delom, brodom crkve, uzdiže se osmostrano kube koje se oslanja na stubove, sa osam uzanih visokih prozora.

Oltar je mali, bogato ukrašen živopisom, sa neznatnim tragovima starog živopisa, možda iz doba podizanja manastira.

Kamena ploča, koja stoji na stubu, u sredini oltara, skromno presvučena, predstavlja časnu trpezu, sveti presto.

Jedine sačuvane freske datiraju iz druge polovine 19. veka, a te freske su sačuvane u kupoli. Kao ni prvobitne freske, tako ni ikone nisu sačuvane. Smatra se da je drveni ikonostas nastao tek u prvoj polovini 19. veka i to 1856. godine, a ikone koje se nalaze u ikonostasu datiraju iz 1831. i 1854. godine.

Sadašnje freske u manstiru Vitovnica su načinili 1856. godine braća Marković, Milija i Ivan. Kako navodi istorija manastira u tom poslu su im pomagali sinovi Radovan i Nikola, ali i Janko Lazarević i Dimitrije Postniković.

U srednjem delu hrama postoji grob jednog anonimnog monaha Sinaita. Bezimeni prepodobni Sinait sahranjen je na severnoj strani srednjeg dela crkve. Danas je taj grob prazan.

Manastir Vitovnica je više puta paljen i uništavan. Poslednji put ga je obnovio Hadži Stefan Bojović, 1856. godine, i tom prilikom na crkvi su dozidani priprata i zvonik. Manastirska biblioteka je dva puta teško stradala – prvi put od Bugara u srednjem veku, a drugi put 1941. godine.

Smatra se da je manastir Vitovnica tokom svoje burne istorije najveći napredak doživeo u periodu kada je iguman manastira bio Otac Tadej Vitovnički, nekadašnji duhovnik srpskog patrijarha Pavla.

Otac Tadej, jedan od najpoznatijih srpskih duhovnika i mudraca, postavljen je 1962. godine za igumana Vitovnice, u kojoj je službovao i živeo sve do svoje smrti, 2003. godine. Njegov grob u dvorištu manastira smatra se svetim mestom jer je među pravoslavnim vernicima prepoznat kao savremeni svetitelj.

U narodu je rašireno verovanje da su molitve na grobu oca Tadeja u dvorištu manastirske crkve u Vitovnici isceliteljske. Posebno su blagotvorne za duševno stanje.

Manastirski kompleks čini još i izvor Svete vode odnosno izvor Svetog Jovana koji se nalazi u neposrednoj blizini svetinje, za koji se smatra da ima lekovitu moć.

Ne treba zaboraviti ni manastirsku biblioteku. Manastirska biblioteka dva puta je teško stradala. Prvi put od strane Bugara u srednjem veku, a drugi put 1941. godine. Srećom, sačuvano je Vitovničko jevanđelje koje je zlatom i srebrom okovao Vuk Kondo u šesnaestom veku, a jedna beogradska ulica u samom centru grada nosi naziv po njemu ‒ Kondina ulica.

Samo petnaestak metara južno od crkve teče Vitovnica, koja upravo tu izlazi iz klisure.

Manastir Vitovnica je danas muški manastir, a manastirski kompleks čini još i izvor Svete vode, ali i tri konaka. Takozvani Stari konak je namenjen gostima i posluzi. Veliki konak je sagrađen 1960. godine, a u njegovom prizemlju je i kapela koja je namenjena za održavanje službe u zimskom periodu. Kapela je posvećena prazniku Blagoveštenja, a na spratu Velikog konaka su sobe namenjene episkopu, igumanu, kao i tri kelije za brastvo ove Svetinje. Tu je još i Novi konak koji ima prizemlje i sprat i u okviru koga se nalazi šest odeljenja koji su namenjeni gostima manastira.

Manastir Vitovnica se nalazi 13 km severoistočno od Petrovca, u ataru istoimenog sela. Leži na reci Vitovnici, po kojoj je svakako i ime dobio, ispod samih Homoljskih planina.

Iako je na skrovitom mestu, danas se do manastira Vitovnica lako dolazi ukoliko se pažljivo prate putokazi.

Poslednjih godina uradilo se dosta na turističkoj infrastrukturi tako da do manastira vodi uski, krivudavi, ali asfaltirani put, a u podnožju manastira je veliki parking za automobile i autobuse.

Pročitajte još:

Kuda na izlet: Etno kompleks Tršić (FOTO)

TRŠIĆ – Rodno mesto reformatora srpskog jezika Vuka Stefanovića Karadžića Tršić nalazi se na Jadru, sedam kilometara od Loznice ispod obronaka Gučeva i odličan je izbor za jednodnevni izlet, posebno ukoliko želite dan da provedete u prirodi. Tršić i uže okruženje zaštićeni su zakonom i vode se kao muzej na otvorenom. Dinarsko srpsko selo koje […]

Opširnije

Preuzmite našu Android aplikaciju sa Google Play Store.