Manastir Gornjak je zadužbina kneza Lazara, podignut u 14. veku. Ovaj manastir u dolini reke Mlave, u Gornjačkoj klisuri danas je zaštićen kao spomenik kulture od velikog značaja.
Prislonjen je uz kamene litice Ježevca ispod kojih promiče brza i bistra Mlava.
Manastir Gornjak udaljen je od Petrovca 18 km, a od Krepoljina 7 km. U sklopu ovog vrednog kulturno-istorijskog spomenika Homolja nalazi se i savremeno uređen konak za smeštaj gostiju, kao i lepi tereni za kampovanje pored Mlave.
Na suprotnoj strani reke, takođe na terasi izgrađen je motel.
Manastir Gornjak je izgrađen u periodu od 1376. do 1380. godine kao zadužbina kneza Lazara. Sudeći po mnogobrojnim pomenima u istorijskim izvorima, u manastiru se živelo bez prekida.
Od srednjovekovnih građevina sačuvale su se glavna manastirska crkva, posvećena Vavedenju i kapela u pećini, posvećena Svetom Nikoli.
Po osnovnoj arhitektonskoj zamisli, gornjačka crkva pripada moravskoj školi. Vavedenjska crkva ima trolisnu osnovu sa kupolom. Priprata je naknadno dozidana, kao i zvonik sa tremom.
Manastirska crkva, posvećena prazniku Vavedenja Presvete Bogorodice, prislonjena je uz planinsku stenu i zauzima centralno mesto u malom prostoru manastirske porte. U niši severnog zida nalazi se kovčeg sa moštima svetog Grigorija Sinajita — Mlađeg, nazivanog i Grigorije Gornjački i Grigorije Ćutljivi.
Živopis je slabo očuvan, a 1847. godine preslikao ga je Živko Pavlović, slikar iz Požarevca. Prvobitni živopis nije sačuvan, jer je stradao u požarima i razaranjima, a njegovom uništenju doprineli su i Turci skidajući olovni pokrivač sa krova i izloživši tako crkvu uticaju vremenskih nepogoda. Ono što sada imamo od živopisa, potiče iz kasnijih vremena, iz XVIII i XIX veka. Među njima je i fresko portret ktitora kneza Lazara. U pevničkim apsidama razaznaju se predstave svetih ratnika.
Trenutno je u toku restauracija fresaka.
Boljom očuvanošću odlikuju se preostale freske u kapeli Svetog Nikole.
Manastir Gornjak, zahvaljujući svom pogodnom položaju, pošto je bio van glavnih tranzitnih pravaca tog vremena, „nadživeo je Kosovo“ punih sedam decenija.
Manastir je po izgradnji znatno oštetio Raič Branković čiju je vladavinu Braničevom preuzeo knez Lazar Hrebeljanović. A posle konačnog pada srpske države 1459. godine, pod tursku vlast Gornjak je doživljavao velika razaranja i obnavljanja. Iz sačuvanih spisa vidi se da je 1733. godine imao i svoju parohiju sa 99 domova. Zna se da je u turskom periodu dva puta razaran i obnavljan.
Najtežu sudbinu Gornjak je doživeo za vreme Drugog svetskog rata kada su ga Nemci spalili. Tada su uništene mnoge dragocenosti koje je čuvao, između ostalih, povelja kneza Lazara, barjak cara Dušana i druge dragocenosti. Po oslobođenju obnovljen je i dozidan.
Današnji manastir Gornjak malo podseća na staru manastirsku crkvu, osim što leži na starim temeljima.
U stvari, pravi manastir je izgrađen u pećini, iznad današnjeg, koji je kasnije zidan na nižem zaravnjenju. Ono što predstavlja posebnu vrednost ovog manastira jeste živopisnost unutrašnjih strana zidova sa remek delima duborezačke veštine i ikonostasom iz 19. veka.
Manastir Gornjak, iako vladarska zadužbina, skromnih je dimenzija, što je često izazivalo sumnju u Lazarevo ktitorstvo.
Mnogi od manastirskih objekata nisu sačuvani u prvobitnom stanju. U Drugom svetskom ratu spaljena su oba konaka.
Manastir, koji je dobio ime po vetru gornjaku, koji duva ovom dolinom, čuvao je velike dragocenosti u svojoj riznici: povelju kneza Lazara, povelju patrijarha srpskog Spiridona (XIV vek), barjak cara Dušana, čašu kneza Lazara, sa ugraviranim inicijalima… Kažemo “čuvao je”, jer tih dragocenosti više nema u manastiru. U Prvom svetskom ratu, Bugari su odneli, ne samo zlatni putir, koji je knez Lazar poklonio manastiru, barjak cara Dušana i sve druge dragocenosti, već i manastirska zvona.
U Drugom svetskom ratu, Nemci su zapalili manastir, pa su tako propale ili odnete i ostale vrednosti manastirske riznice i biblioteke, a među njima nestale su i povelje kneza Lazara i patrijarha Spiridona.
Poznati srpski pisac, Đura Jakšić, napisao je poemu “Put u Gornjak”.
Danas manastirski kompleks čine manastirska crkva, kapele Grigorija Sinajita, Zimska kapela i kapela Svetog Ilije, stari i novi konak.
Izvan manastirskog kompleksa postoje dva objekta: jednospratna zgrada za duhovnika i goste, i trpezarija za vernike koji se ovde okupljaju o velikim praznicima.
Pročitajte još:
Preuzmite našu Android aplikaciju sa Google Play Store.
