BAČKA PALANKA – U novembru 2021. Kulturni centar Bačka Palanka, u saradnji sa Društvom nastavnika istorije Bačke Palanke, izdao je knjigu Nikolausa Hepa „150 godina Bačke Palanke“ koja govori o istoriji nemačkog naseljavanja u tri sestrinske opštine Palanke do savremenog doba. Knjiga je napisana 1930. godine, a 90 godina kasnije objavljen je njen prevod na srpski jezik.
Srpska pravoslavna crkva u Staroj Palanci
Prva srpska crkva ovde bila je jedna manja, skromna građevina koja se nalazila na onom mestu gde se danas nalazi slovačka škola. Već dugo vremena napušteno groblje, koje se do skora nalazilo u neposrednoj blizini, sa belim krstovima spasitelja još kao jedini ostatak obeležava mesto gde je bila crkva, jer su se u ranija vremena groblja nalazila u porti crkve.
Međutim, ova crkva je bila odveć mala te je srpska crkvena opština zatražila od komorskih vlasti novo mesto, udaljeno od Dunava. Težilo se tome da se crkva izgradi na drugom mestu jer bi se u ovakvoj blizini Dunava, jedva 200 metara od obale, nova crkva lako našla u opasnosti da je, usled urušavanja obale, odnese reka.
Srpska crkvena opština dobila je 1782. godine novi, veliki prostor na kome su zatim izgrađeni današnja crkva, parohijski dom i škola. Iste godine je odmah donesen i plan da se izgradi nova crkva. Izgradnja crkve bila je poverena zidarskom majstoru Jozefu Cigleru (Josef Ziegler) iz Čerevića. Doslovni tekst ugovora, sklopljenog između crkvene opštine i Jozefa Ciglera 28. aprila 1783. glasio je:
„Zidarski majstor Jozef Cigler iz Čerevića obavezuje se da srpskoj pravoslavnoj crkvenoj opštini u Staroj Palanci izgradi crkvu pod sledećim uslovima: dužina crkve uključujući zidove mora da iznosi 16 hvati, a širina uključujući zidove 15 i po hvati. Visina do krova treba da iznosi pet hvati a zid da bude širok četiri cigle. Mereno od osnove do greda, toranj mora da bude visok 12 i po hvati, gornji deo tornja da bude širok dva i po hvata, dok zid tornja treba da bude proporcionalno izveden. Od zida do kugle toranj mora da vude pokriven šindrom, kugla od bakra mora da bude veličine bačve dok veličina kugle ispod krsta na tornju mora da bude veličine pola bačve.
Sav građevinski materijal poput cigala, kreča, peska, dasaka, metalnih spojeva za zidove kao i kopanje temelja obezbeđuje crkvena opština. Zidarski majstor obavezuje se da o svom trošku pored zidarskih radova obavi i tesarske i stolarske radove. Osim toga, majstor Cigler treba da obavi i bravarske i limarske radove. Moraju se napraviti sve brave na vratima i prozori sa metalnim rešetkama i metalnom mrežicom. Nadničare i kolica ima Cigler sam da obezbedi.
Za celokupan posao crkvena opština obećava Jozefu Cigleru sledeću platu: 4600 guldena bečke valute u gotovini, zatim 4000 oka brašna (51 metrička centa, 28 kilograma), pet akova vina, dva akova rakije (prepečenice), dve krave, tri svinje i jednu centu soli. Osim toga, opština se obavezuje da stavi na raspolaganje neophodni podvoz, nadničare za prevoz i za pomoć u gradnji skele.
Ugovorenu gotovinu opština će isplaćivati po potrebi i to na taj način da četvrte godine sve u potpunosti bude isplaćeno. Ona strana koja odustane od ovog ugovora dužna je da plati 200 carskih dukata penala. Ovaj ugovor sačinjen je u dva primerka i jedan je napisan na srpskom, a drugi na nemačkom jeziku.
U ime crkvene opštine ugovor potpisuju: Marcikić Sava, paroh; Urošević Jefta, opštinski sudija; Pavle Radonić i Prokopije Dimić, odbornici. Kao svedoci potpisani su: Joanikije Teodorović kao prevodilac, Bađanski i Popović, sveštenici iz Novog Sada.“
Nakon potpisivanja ugovora počelo se sa izgradnjom crkve koja postoji i danas. Tokom radova, neposredno pre završetka gradnje, 1787. umro je graditelj Jozef Cigler. Nastavak izgradnje poveren je iznova jednom majstoru iz Čerevića, Ernestu Herleu (Ernest Herlei), koji je završio crkvu i predao je opštini.
Crkvu je oslikao Jezdimirović iz Dalja 1811. godine. Boža Žikić iz Tovariševa po drugi put je oslikao crkvu 1846. godine. Razne lepe vajarske radove obavio je vajar Dević koji je takve predivne radove obavio u mnogim crkvama. Šest velikih prozora zamenjeni su 1914. sa umetnički oslikanim vitražima koji su napravljeni u Minhenu. Ove prozore su poklonili i to: Jedan Luka Ristić, jedan njegova supruga i jedan njihova ćerka, jedan dr Aleksandar Dimitrijević, jedan Lazar Petrić i jedan udovica Nedeljkov. Na severnoj strani crkve 1928. godine postavljena je mramorna ploča na kojoj su ugravirana imena ovdašnjih legionara.
IZVOR: BAP vesti
