NOVI SAD – U nastavku Sunčanog keja, od mesta gde se završava Bulevar cara Lazara, pa do Varadinskog mosta (mosta Duga) kej nosi naziv Kej žrtava racije.
Ovaj deo novosadskog keja poneo je naziv po jednom od najtragičnijih događaja u istoriji Novog Sada i AP Vojvodine.
Naime, Novosadska racija ili Racija u južnoj Bačkoj 1942. godine je naziv za masovne likvidacije Srba, Jevreja i Roma koje su u januaru 1942. izvele mađarske fašističke vlasti na području tada okupirane Bačke.
Racija je sprovedena na Božić u naseljima Šajkaške – Čurugu, Gospođincima, Šajkašu, Đurđevu, Mošorinu, Titelu, Loku, Gardinovcima, Vilovu, Žablju, kao i u gradovima Bečeju, Srbobranu, Temerinu i nešto kasnije u Novom Sadu (od 21. do 23. januara 1942. godine).
Kao izgovor za akciju, koju su tadašnje mađarske fašističke vlasti službeno opisale kao policijsku raciju, je poslužilo nastojanje da se likvidira tamošnji partizanski pokret, ali u stvarnosti su mađarske vlasti nastojale da se uklone „neželjeni elementi“ sa teritorija pripojenih Mađarskoj po završetku aprilskog rata.
Za mesec dana je ukupno ubijeno između 3000 i 4000 ljudi, te je Novosadska racija predstavljala najveći pokolj na području AP Vojvodine u Drugom svetskom ratu.
Zajednička grobnica za sve žrtve masakra postali su Dunav i Tisa, koji su tih ledenih januarskih dana bili potpuno zaleđeni, pa su egzekutori morali praviti otvore, kako bi svoje žrtve gurnuli pod led.
Još tokom samog rata mađarska vlada je nastojala da se ograditi od zločina, te je organizovala suđenje za njihove počinitelje.
Nakon Drugog svetskog rata mađarska javnost je upoznata sa dešavanjima u Novom Sadu i okolini tokom 1941. i 1942. godine.
Roman „Hladni dani“ Tibora Čerešija objavljen je 1964. godine i bio je veoma popularan u komunističkoj Mađarskoj. Doživeo je preko 40 izdanja, a dve godine kasnije snimljen je i film.
U bivšoj SFRJ, zarad jačanja bratstva i jedinstva trebalo je još dugo vremena da prođe pre nego što je uopšte počelo da se govori o ovim događajima.
Danas spomenik „Porodica“, koji se nalazi na platou Keja žrtava racije, predstavlja centralno mesto komemoracije žrtvama ovog zločina.
Komemoracija se obeležava svake godine i svaki put prisustvuju diplomatski predstavnici Mađarske.
Proslavljeni novinar i pisac Mika Antić je 1967. godine snimio dokumentarni film „Spomenik“, koji mnogi analitičari smatraju za jedno od najboljih ostvarenja u kontekstu svedočanstva o užasima tokom Racije u Južnoj Bačkoj.
Takođe, postoji i više dokumentarnih filmova rađenih u produkciji RTS-a, koji govore na ovu temu, kao npr. „Ledeni dani“ – prvi deo i „Ledeni dani“ – drugi deo.
U februaru 2015. godine javnosti je prezentovan igrani film „Avramov pas“, u kome se govori o stradanju Jevreja u Novom Sadu za vreme novosadskog pogroma.
Na jednoj od ploča postavljenih na platou kod spomenika „Porodica“, stoji natpis:
„Sećanje je spomenik
Tvrđi od kamena
Ako smo ljudi
Oprostiti moramo
Zaboraviti ne smemo“
Spomenik „Porodica“
Spomenik je rad vajara Jovana Soldatovića i otkriven je 1971. godine.
Početkom 1992. spomenik je upotpunjen sa još 78 bronzanih ploča koje je izradio isti vajar.
Na četiri ploče (tri sa tekstom na srpskom i jedna na hebrejskom jeziku) ispisane su osnovne informacije o događaju, a na 66 ploča imena ubijenih ličnosti.
Između ploča sa tekstovima ritmički su raspoređene ploče ukrašene simbolima Davidove zvezde, krsta i ocila. Ispod spomenika se nalaze ploče sa tekstovima na srpskom, mađarskom, slovačkom i hebrejskom jeziku.
Spomenik je rekonstruisan 2011. godine, kako bi se sačuvao za buduća pokoljenja.
Poslednja intervencija na spomeniku urađena je 2021. godine, kada je na inicijativu Evropskog centra za prava Roma, na spomen ploči umesto natpisa “stradanje Cigana” zamenjeno natpisom “stradanje Roma”.
Spomenik je utvrđen za nepokretno kulturno dobro – znamenito mesto od velikog značaja.
Kako se spomenik nalazi na lepo uređenom i prostranom platou, sa pogledom na Petrovaradinsku tvrđavu i Dunav, ovo mesto predstavlja jedno od najboljih mesta za fotografisanje.
Tokom letnjih meseci na ovom mestu se skuplja veliki broj ljudi, posebno mladih.
Nažalost, omladina se prema spomeniku žrtvama racije ne odnosi sa previše pijeteta, već prostor koriste za provod na otvorenom i kako bi „popili koje pićence“.
Malo je reći da tih dana svakog jutra iza tog „noćnog provoda“ ostaje gomila smeća, koju radnici JKP „Čistoća“ uz veliki trud svakodnevno za njima počiste.
Na šetnom delu Keja žrtava racije, na strani bliže Dunavu, nalaze se lepo uređene klupe za sedenje sa drvenim nosačima, preko kojih se pružaju biljke puzavice.
Biljke na taj način uokviruju klupe, praveći hlad, a sa romantične strane, skrivaju zaljubljene parove od radoznalih pogleda.
Na ovoj strani ulice nalazi se i izdvojena biciklistička staza sa dve trake. Osim biciklista, koriste je i ljubitelji vožnje rolera.
Takođe, ova biciklistička staza deo je međunarodne Dunavske biciklističke rute Euro Velo 6 (EV6), koja spaja Atlanski okean (ušće Loare kod Sen Nazera u Francuskoj) sa Crnim Morem (Ušće Dunava kod Konstance u Rumuniji).
U nekoliko navrata predstavnici Evropske biciklističke federacije isticali su da EV6 ruta u Srbiji ima najbolji sistem signalizacije u Evropi.
U ulici se nalazi nekoliko kafića i restorana, koji posetiocima nude mirno mesto da predahnu od šetnje kejom, a privezan za obalu nalazi se brod – restoran „Cepelin“.
Takođe, ovde se nalazi Američki kutak u Novom Sadu, zajednički projekat Američke ambasade i Kulturnog centra Novog Sada.
Sadrži kolekcije knjiga, časopisa, audio CD-ova i DVD-eva, Interneta i programa koji se organizuju, a zainteresovani mogu da dobiju detaljnije i pouzdane informacije o Sjedinjenim Američkim Državama.
Kolekcija Američkog kutka je multimedijalna i dostupna svim članovima, uključujući i elektronske čitače knjiga, tablete i iPadove koji omogućavaju pristup bogatim elektronskim kolekcijama.
Prostor Kutka organizovan je tako da se u njemu mogu odvijati različiti programi poput radionica, predavanja, prezentacija, filmova, sastanaka i izložbi.
Američki kutak Novi Sad je od decembra 2015. godine uveo mogućnost polaganja TOEFL® iBT ispita.
Time je postao jedina institucija u Novom Sadu, i jedna od četiri u Srbiji, koja je zvanični TOEFL® iBT test centar.
Ovaj deo novosadskog keja, iako svojim nazivom stalno podseća na tragičan događaj iz prošlosti, predstavlja po mišljenju mnogih, najlepši deo keja i Novog Sada uopšte.
U svako doba dana, tokom svih meseci u godini, njime prođe veliki broj šetača i biciklista, a za vozače motornih vozila predstavlja važnu saobraćajnicu.
Najlepše je, naravno, tokom prolećnih i letnjih meseci, kada ceo kej, inače bogat vegetacijom, ozeleni i procveta.
Zato, iskoristite prvi slobodan trenutak, prošetajte, sedite na kaficu ili neko drugo piće u nekom od kafića i restorana, uslikajte neku fotografiju i napravite uspomenu ili samo uživajte u pogledu na Petrovaradinsku tvrđavu i Dunav.
Pročitajte još:
