BEOGRAD – Izvršna naredba predsednika SAD Donalda Trampa da na tri meseca suspenduje stranu pomoć, koja je uglavnom sprovođena preko Američke agencije za međunarodni razvoj (USAID) i Nacionalnog fonda za demokratiju (NED), odraziće se na brojne nevladine organizacije u svetu, ali i na mreže nezavisnih novinarskih istraživačkih agencija i organizacija, od kojih neke imaju svoje ispostave i u Srbiji, piše Juronjuz Srbija.
U tekstu u kojem se analizira uticaj ove Trampove odluke na novinarske organizacije, navodi se da će Trampova odluka svakako uticati na Projekat za prijavljivanje organizovanog kriminala i korupcije (OCCRP) i Globalnu istraživačku novinarsku mrežu (GIJN), jer su, kako se ističe, do sada agencije američke vlade bili značajni donatori ovih organizacija.
Juronjuz Srbija navodi da je pokušao da utvrdi koliko će izvršna naredba Trampa uticati na pojedine novinarske organizacije u Srbiji i da niko od kontaktiranih novinarskih organizacija nije želeo da odgovori na pitanja, ali da se ipak, na osnovu javno dostupnih podataka, može otkriti bar deo finansijskih sredstava koje su, u vidu grantova i donacija, dobile organizacije koje navode da se bave istraživačkim novinarstvom i borbom protiv korupcije.
Deo OCCRP-a u Srbiji je Mreža za istraživanje kriminala i korupcije (KRIK), što je istaknuto i na njihovom sajtu, gde se navodi da je KRIK „deo međunarodne novinarske mreže Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP), koju čine neprofitni istraživački centri i nezavisni mediji iz dvadesetak zemalja sveta, od Balkana i Istočne Evrope, do Centralne Azije“, kao i da je „OCCRP pomogao osnivanje KRIK-a i pomaže njegov razvoj“, navodi Juronjuz Srbija.
Kako se dodaje, ICIJ na svom sajtu ima listu donatora, među kojima navode i američki Stejt department, Nacionalni fond za demokratiju (NED), Fondaciju za otvoreno društvo, nemački GIZ itd.
KRIK na svom sajtu navodi i da se finasira iz donacija, a među stranim institucijama i fondacijama koje su pomogle njihov rad, pored OCCRP-a, navode se i NED, Fondacija za otvoreno društvo Džordža Soroša, Fond Braće Rokfeler, Internews itd.
Prema javno dostupnim podacima, KRIK je od 2019. do 2023. godine od donacija prihodovao oko 1,4 miliona evra, navedeno je u tekstu.
Iz redakcije KRIK-a nije stigao odgovor na pitanje Juronjuza Srbija vezano za izvršnu naredbu Donalda Trampa niti koliko su sredstava dobili od NED i na kojim projektima su sarađivali sa NEDO-om.
Pored OCCRP-a, KRIK je deo i Globalne istraživačke novinarske mreže (GIJN), organizacije koja je od svog osnivanja 2003. godine do danas uspela da okupi 251 grupu u 95 zemalja širom sveta, sa svojim ispostavama u više od 20 zemalja, dok su u Srbiji pored KRIK-a, drugi članovi GIJN-a BIRN, CINS i Novosadska novinarska škola, navodi se u tekstu i dodaje da je od donacija GIJN za period 2015-2023. godine prihodovao 15.239.464 dolara.
Drugi značajan član GIJN-a u Srbiji je Balkanska istraživačka novinarska mreža (BIRN), koja svoje redakcije ima i u regionu, tj. u Rumuniji, Severnoj Makedoniji, Bosni i Hercegovini, Albaniji, ali i na Kosovu i Metohiji, a prema dostupnim finansijskim izveštajima udruženja građana BIRN u Srbiji, od 2019. zaključno sa izveštajem za 2023. godinu organizacija je od donacija dobila oko 2,7 miliona evra, navodi Juronjuz Srbija.
Dodaje se da je u Agenciji za privredne registre Srbije, osim udruženja BIRN, registrovano i društvo sa ograničenom odgovornošću, tj. BIRN DOO Beograd, koje, kako pokazuju podaci, postoji od 2007. godine i koje je, prema dostupnim finansijskim izveštajima, od 2014. do 2023. ostvarilo poslovne prihode od oko 2,2 miliona evra.
Juronjuz Srbija ni od BIRN-a nije dobio odgovor o izvršnoj naredbi Trampa, kao ni na pitanje na kojim projektima je BIRN sarađivao sa USAID-om i NED-om i koliko su sredstava od ovih agencija američke vlade dobili od svog osnivanja.
Kako se navodi, u Srbiji postoji još jedna redakcija istraživačkih novinara, a reč je o Centru za istraživačko novinarstvo Srbije (CINS), koji je registrovan u APR kao fondacija, što je i navedeno na njihovom sajtu.
Prema finansijskim izveštajima CINS-a, organizacija je od 2019. do 2023. godine od donacija prihodovala oko 860.000 evra.
Uvidom u spisak donatora CINS-a, koji je dostupan na njihovom sajtu, primetno je da se više projekata CINS-a ticalo upravo podrške razvoju i napretku istraživačkog novinarstva u Srbiji, ali i obukama novinara, te da je među donatorima i Internews, koji se takođe navodi i kao donator KRIK-a, navodi u tekstu Juronjuz Srbija.
Kako se ističe, Internews je svetska mreža za koju Wikiliks tvrdi da je od USAID-a dobila 472,6 miliona dolara, a koja je radila sa 4.291 redakcija, proizvodeći tokom jedne godine 4.799 sati programa koji je stigao do 778 miliona ljudi, a kroz obuku Internews-a je prošlo oko 9.000 novinara, prema podacima iz 2023. godine.
Projekti Internews-a u Srbiji, u saradnji sa CINS-om, odvijali su se od 2019, pa je tako prvi od njih bio „Produkcija multimedijskih paketa u okviru projekta ’Jačanje nezavisnih medija u Evropi i Evroaziji’“, a za šta je donator bio Internews „Balkan Media Assistance Program“ (BMAP).
Kako se dodaje, na sajtu BMAP je navedeno da je to „petogodišnji USAID-ov program koji podržava nezavisnost medija i slobodu izražavanja u BiH, Crnoj Gori, Kosovu, Severnoj Makedoniji i Srbiji jačanjem održivosti medija, podizanjem kvaliteta medijskog sadržaja, izgradnjom kompetencija novinara, pružanjem pravne podrške medijima i novinarima, kao i aktivnim uključivanjem građana i građanki u medijski prostor, uz snažnu promociju nezavisnih medijskih glasova u svim navedenim državama“.
Juronjuz Srbija navodi da ni od CINS-a nije dobio odgovor o izvršnoj naredbi Trampa ni na pitanje na kojim projektima je CINS sarađivao sa USAID-om i NED-om i koliko su sredstava od ovih američkih agencija dobili.
Obukom novinara u Srbiji bavila se i Novosadska novinarska škola (NNŠ), a finansijski izveštaji NNŠ-a govore da je organizacija u periodu od 2019. do 2023. godine od donacija prihodovala ukupno oko 1,8 miliona evra, ističe se u tekstu.
Najpoznatiji projekat „fektčekinga“ NNŠ-a koji su pokrenuli jeste FakeNews tragač, čiji su rad podržavali NED (2019-2023), Evropska zadužbina za Demokratiju (EED) (2021-2022) i Švedska u okviru programa Beogradske otvorene škole „Mladi i mediji za demokratski razvoj“ (2022 -2023)“, navodi se na web prezentaciji ovog projekta, piše Juronjuz Srbija.
Dodaje se da se, pored NNŠ, fektčekingom bavi i Vojvođanski istraživačko-analitički centar (VOICE), koji je osnovan kao think tank centar Nezavisnog društva novinara Vojvodine (NDNV).
Euronews Srbija navodi da ni od NNŠ-a nije dobio odgovor na kojim je projektima NNŠ sarađivao sa NED-om i koliko su sredstava od ove američke agencije dobili.
Prema finansijskim izveštajima koji su dostupni javnosti, NDNV je u periodu od 2019. do 2023. godine kroz donacije inkasirao oko 1,4 miliona evra.
Pored svih navedenih, USAID je bio donator još jedne međunarodne nevladine organizacije – Transparency International.
Ova organizacija se takođe finansira iz donacija, a među donatorima su, kako su naveli na sajtu, američki Stejt Department, USAID, nemački Gesellschaft für internationale Zusammenarbeit (GIZ), Švedska agencija za međunarodni razvoj i saradnju (SIDA), Journalism Development Network – organizacija koja posluje kao OCCRP, Fondacija za otvoreno društvo Džordža Soroša itd.
U tekstu se navodi da je priznati zastupnik organizacije Transparency International u Srbiji Transparentnost Srbija, koja na svom sajtu navodi da je „nestranačka, nevladina i neprofitna organizacija usmerena na borbu protiv korupcije u Srbiji“.
Na sajtu su takođe prikazani i finansijski izveštaji od 2011-2023. godine, koji pokazuju da je ova NVO u tom periodu kroz donacije dobila ukupno više od 3,7 miliona evra.
U Transparentnosti Srbija nisu želeli da daju komentar o izvršnoj naredbi Trampa, niti na pitanja na kojim projektima je Transparentnost Srbija sarađivao sa USAID-om i koliko su sredstava od ove američke agencije dobili od svog osnivanja, navodi Juronjuz Srbija.
