PANČEVO – Nakon 18 godina od prvog izdanja, iz štampe je izašlo, drugo, dopunjeno izdanje knjige „Banatska vojna granica i njeno ukidanje 1872. godine”, autorke dr Ivane B. Spasojević u izdanju Istorijskog arhiva Pančevo.
Delo „Banatska vojna granica i njeno ukidanje 1872. godine”, nastalo iz magistarske teze, predstavlja još jedan značajan istoriografski rad o Pančevu i na vrlo prijemčiv način osvetljava prilike u drugoj polovini 19. veka.
Ova knjiga popunjava prazninu u dosadašnjem proučavanju Vojne krajine, kao i istorije naroda s ovog područja.
Pored Vaničekovog pregleda krajiške istorije, autorka Ivana Spasojević je koristila, između ostalog, Milekerove, Bemove i Tomandlove istoriografske spise, ali je detaljno istražila i fond Magistrata u pančevačkom Istorijskom arhivu. Takođe se poslužila i dokumentima iz Arhiva SANU u Beogradu i Arhiva u Beloj Crkvi, kao i štampom koja je tada izlazila.
Istoričarka Ivana Spasojević se, za razliku od ostalih proučavalaca ove materije, bavi temom o prestanku potrebe za postojanjem Krajine nakon odlaska Turaka i stanjem koje je usledilo potpadanjem Banatske granice pod Ugarsku. Autorka konstatuje, i u predgovoru i na drugim mestima u knjizi, da se ova promena najviše ticala socijalnog, ali i nacionalno-političkog položaja graničara i posmatrano i iz tog ugla prikaz postaje potpuniji.
Razvojačenje Banatske vojne granice donelo je duboke promene koje je istoričarka posmatrala s više aspekata: političkih, ekonomsko-socijalnih, nacionalno-verskih i prosvetno-kulturnih.
Najvećim delom protivljenje ukidanja Vojne granice bilo je uzrokovano strahom zbog statusa koji bi usledio, ali je veliku ulogu imao i faktor vaspitanja, obučavanja i školovanja za graničare.
Kako saznajemo iz ove knjige, šezdesetih godina 19. veka kada je pokrenuto pitanje ukidanja Granice, svi su, osim oficira, zamišljali ustavnost kao oslobođenje. Međutim, i pored priznate ravnopravnosti svih naroda, zvanični jezik bio je mađarski, što je bilo suprotno s idejama iz 1848. godine.
Mađari su gledali na ukidanje Granice kao na njeno civilizovanje, a tome su prepreka bili pansklavizam i panslavizam. Dakle, posle razvojačenja 1872. godine Banatska granica je doživela prelazak iz jedne neslobode u drugu, što je dovelo do izrazite aktivnosti Srpske narodne slobodoumne stranke Svetozara Miletića, kao i Svetislava Kasapinovića, koji su bili u opoziciji, uz listove „Pančevac”, „Zastava” i „Narod”.
Tada je nova vlast u Banatskoj granici pokazala svoje pravo lice, čemu ide u prilog i hapšenje urednika „Pančevca” Jovana Pavlovića i pesnika Laze Kostića zbog učestvovanja na svečanosti povodom stupanja na presto kneza Milana IV Obrenovića. Zbog nedostatka dokaza pušteni su iz zatvora nakon pet meseci.
S ovakvim i sličnim kuriozitetima Ivana Spasojević govori na interesantan način o položaju Rumuna i Nemaca u Banatskoj vojnoj granici u vreme razvojačenja i njihovom odnosu sa Srbima, a jedno poglavlje posvećuje i ulozi Pančeva u to vreme.
Pored Manifesta iz 1871. godine i najviših dokumenata o ukidanju Vojne granice, autorka knjige daje i pregled političke podele opština Banatske granice, oslikava rad sudstva, a bavi se i pitanjima železnice, šuma i ritova.
Posebno je zanimljiv osvrt na kulturni život Pančeva, za koji je značajno osnivanje Biblioteke, delatnost Srpskog crkvenog pevačkog društva, a ni pozorišni život u to doba nije bio oskudan. Tada je i Jovan Jovanović Zmaj boravio u Pančevu i pokrenuo satirični list „Žiža”, a vodeće ličnosti Pančeva bili su prota Vasa Živković, Konstantin Peičić, Nikola Pavlović, prvi gradonačelnik nakon razvojačenja, Jovan Pavlović, Kamenko Jovanović i mnogi drugi.
Preuzmite našu Android aplikaciju sa Google Play Store.
