SREMSKA MITROVICA – Današnja Sremska Mitrovica, a nekad u antici slavni Sirmium, bio je antički grad i jedan od četiri prestonice Rimskog carstva posle reformi cara Dioklecijana.
Najpoznatiji istoričar 4. veka Amijan Marcelin nazvao ga je „slavnom i mnogoljudnom majkom gradova“, jer je u njemu rođeno nekoliko rimskih imperatora, potvrđeno je bar šest a ima i onih pretpostavki da je taj broj dvocifren.
Na samo 4 kilometra od Sremske Mitrovice, na potesu od davnina poznatom kao „Glac“, koji je dobio ime po vlasniku imanja, Petru Glacu, ratari su bar dva veka unazad pronalazili ostatke grnčarije, novca, antičkog gradjevinskog materijala. Za vreme Prvog svetskog rata jedan austrougarski vojnik češkog porekla zapisao je u svoj dnevnik šta su sve on i njegovi saborci pronašli tokom kopanja rovova na istom tom mestu.
Prva ozbiljnija iskopavanja nažalost krenuće tek krajem u 20. veka, po vodstvom Arheološkog instituta u Beogradu i Muzeja Srema, često su se u tu avanturu upuštali i strani stručnjaci, svesni važnosti otkića, nove carske palate cara Maksimijana Herkulija (286-305).
Dr Stefan Pop-Lazić, iz Arheološkog instituta u Beogradu, godinama unazad se bavi istraživanjima na teritoriji antičkog Sirmiuma, proveo nas je kroz lokalitet na „Glacu“ i ispričao saznanja i planove vezane za ovo istraživanje.
„Ovaj lokalitet je poznat još od 19. veka, kada je imanje kupio Petar Glac. Prva istraživanja sprovodio je arheolog amater Ignjat Jung iz Mitrovice. Na tom prostoru pronalaženi su sarkofazi, ostaci rimskih vodovodnih cevi i drugih predmeta. Mozaik veličine nekih 70 m2 je otkriven tokom Prvog svetskog rata, ali je i zatrpan. Prva naredna iskopavanja vršio je arheolog Muzeja Srema, Petar Millošević 60-ih godina 20. veka, a prva neka ozbiljnija istraživanja sprovodio je Muzej Srema u saradnji sa Arheološkim institutom u Beogradu 1994. godine pod rukovodstvom čuvenog dr. Vladislava Popovića i tada je ponovo otkriven taj mozaik koji je otkopan tokom Prvog svetskog rata, što je bila potvrda postojanja carske palate Maksimijana Herkulija“, počeo je priču o lokalitetu „Glac“ Pop-Lazić.
Rimski istoričar Aurelijan Viktor zapisao je u 4. veku da je Maksimijan Herkulije podigao carsku palatu na mestu gde su njegovi roditelji radili kao robovi nadničari u poljima oko Sirmiuma.
Kuriozitet je da se ispod carske palate nalazi naselje iz perioda latena, pronadjeni su ostaci keltskog naselja, što govori o važnosti samog mesta i kontinuitetu života na ovim prostorima.
„Arheološki park „Glac“ obuhvata nekih 11 hektara a mi smo ogradili 6 hektara. Ovde je veliko nalazište, ovde pronalazimo i austro-ugarske rovove i utvrdjenja iz Prvog svetskog rata u blizini se odigrala i Bitka na Čevrntiji, odnosno Legetu. Austro-ugari su tokom kopanja rovova presekli mozaik koji je pronadjen. Istraživanja u novije vreme su započeta 2017. godine u saradnji sa Sidnejskim univerzitetom, a ovo je šesta kampanja istraživanja. Pored velike aule, primajuće prostorije koja ima preko 450 m2 mozaika, otkrili smo i neke prostorije koje su verovatno bile kupatila ali koje su dekorisane sa posebnom vrstom kamena koja se jedino pronalazi u carskim palatama, recimo u Sirmiumu i u Galerijevoj palati u Solunu u Grčkoj“, navodi rukovodilac istraživanja dr Stefan Pop-Lazić.
„Izgleda da se na Savskoj obali u blizini palate nalazilo pristanište, ali to su samo za sada informacije koje smo dobili od ronioca a o tome će reći nešto više ozbiljnija hidrološka istraživanja. Najznačajnije što je pronadjeno je svakako kamen, i prostorija sa mozaikom koji je verovatno najveći mozaik koji je pronadjen na teritoriji Srbije, i on je izuzetan. Ali ovaj kamen, vrsta kamena i dekoracije, oblici koje nismo pronašli u carskoj palati u Sirmiumu. Znate mi u Srbiji imamo pravu carsku palatu, gde je stolovao imperator i to u Sirmiumu, a za ovu ovde imamo dokaz koji je rekao rimski istoričar Aurelije Viktor, znači rimski izvor u 4. veku, da je palata. Na Gamzigradu Galerijevo je mesto, Romulijana i nigde se ne pominje u istorijskim izvorima da je palata. To su monumentalni kompleksi Romulijana i Glac, koji imaju direktnu vezu sa rimskim carevima. To je sve jedinstveno“, kaže Pop-Lazić.
Građevinski kompleks Carske palate jedan je od najvažnijih arheoloških nalazišta u Sremskoj Mitrovici ali i šire. Potencijal koji ima ovo područje jedinstven je na teritoriji Srbije. Zato će se istraživanja na lokalitetu „Glac“ nastaviti, a jedan od važnih koraka ka zaštiti ovog mesta je i to što je 2019. godine proglašen arheološkim parkom.
