NOVI SAD – Racija u Novom Sadu počela je 21. januara 1942. godine oko 6 časova. Grad je bio opkoljen već 20. januara 1942. godine, telefoni nisu radili, a plakatima je obnarodovano da će se od 21. do 23. januara izvesti racija. Ipak, po tekstu plakata niko nije mogao ni da nasluti šta mađarski okupatori nameravaju da urade.
Uveden je polcijski čas, bio je zabranjen saobraćaj i okupljanje na ulicama i u domovima, a u nabavku se moglo ići pojedinačno, sredinom ulice od 8 do 18 sati. Za izvođenje racije određena je Druga oružana grupa pod komandom pukovnika Jožefa Grašija, 150 žandarmskih i 90 policijskih patrola.
Prema rečima direktora Istorijskog arhiva grada Petra Đurđeva, dobro je poznato kroz koje strahote je Novi Sad prošao tokom okupacije u Drugom Svetskom ratu, kao i metodologija i način na koji je izveden taj masovni ratni zločin.
– Politika otvorenog antisrbizma i antisemitizma vodećih ljudi ondašnje Mađarske napravile su masakr u Bačkoj, koji se pamti – napominje Đurđev. – Kada se danas govori o tim tragičnim dešavanjima, najčešće se iznose podacio o broju ubijenih. Nažalost, u decenijama koje su prohujale kao da smo zaboravili priče o žrtavama. Moramo se podsetiti života sugrađana, onih koji su tada stradali, jer je to ključno kako bismo shvatili šta smo izgubili. Tako i njima vraćamo izgubljeno dostajanstvo, pružamo dužni pijetet i ustajemo protiv zločina jer sprečavamo da ti ljudi budu zaboravljeni.
Prema rečima Đurđeva, među stradalima bio je Lazar Ljubojev (1893−1942) koji je živeo u Dudarskoj ulici (današnja Doža Đerša) i bio je poznat u gradu kao vrstan pekar. Trećeg dana pogroma, 23. januara. 1942. godine, ruka smrti je zakucala i na njegovu kapiju. U masakru ubijen je Lazar, njegova supruga Margita (rođena Boniš) kao i njihova deca: Stevan (1919), Đorđe (1922), Mladen (1925), Petar (1928) i ćerka Mirjana (1929). Poznati advokat i gradski savetnik dr Aladar Santo (1884 − 1942) je živeo u Miletićevoj ulici. Rođen je u Kuli, a dužnost podbeležnik Grada Novog Sada obaljao je od 1912. do 1917. godine. Mađarske snage su ga pogubile 23. januara 1942. godine zajedno sa majkom Fani Štajnbah, suprugom Emilijom, sinom Stevanom i njegovom suprugom Piroškom, ćerkom Klarom i njenim suprugom Endreom Goldštajnom.
Smrt nije birala tih dana kaže Đurćev, što ilustruje i stradanje porodice Jovana Gonđe Vlalukina (1906−1942). On je radio kao grobar na Uspenskom groblju koje je služilo okupatorskoj vojsci kao jedno od mesta za masovnu egzekuciju Novosađana. Kao svedok strašnih događaja ubijen je zajedno sa suprugom Ljubicom i ćerkom Maricom. Tragična je bila sudbina Mana Rajha (1899 − 1942) koji je bio trgovac iz Dositejeve ulice. Mađarski vojnici su 22. januara 1942. godine upali i njegovu kuću i ubili njegovu suprugu Margitu, ćerke Magdalenu i Miru kao i dvomesečnog sina Bertolda. Mano, je preživeo pokolj i kao obrazovan čovek koji je verovao u postojanje pravnog sistema je otišao u policiju da prijavi zločin. Tada je ponovo pao u ruke svojih yelata nakon čega je sutradan bio pogubljen.
– Činjenica koja potvrđuje da je racija bila surovi teror prema civilnom, neboračkom stanovništvu najbolje ilustruju podaci da je najstarija ženska žrtva ubijena u Novom Sadu u januaru 1942. godine bila devedesetjednogodišnja Johana Breder, dok je najstarija muška žrtva bio Pavle Čović koji je u tom momentu imao 73 godine – kaže Đurđev uz poruku “Da se nešto slično više nikada i nigde ne ponovi”
Preuzmite našu Android aplikaciju sa Google Play Store.
