PANČEVO – Pre 104 godine, među sedam žena koje su prisustvovale Velikoj narodnoj skupštini Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji u Novom Sadu bila je i Pančevka Marija Jovanović.
Osim nje Skupštini su prisustvovale i Milica Tomić iz Novog Sada i pet žena delegata iz Subotice – tri Bunjevke Manda Sudarević, Mara Malagurski Đorđević, Katica Rajčić i dve Srpkinje Anastazija Manojlović i Olga Stanković.
Iako u tadašnjoj državi žene nisu imale pravo glasa, pred sam kraj Prvog svetskog rata, 1918. godine, žene u Vojvodini su (privremeno) izborile pravo glasa.
To je bio revolucionaran demokratski iskorak u doba u kojem su Engleskinje, Francuskinje ili Nemice samo sanjale o pravu glasa na izborima.
Ovom temom u svom istraživačkom radu bavila se i dr Ivana Spasović, arhivistkinja-istoričarka Srpske akademije nauka i umetnosti, a njenom ljubaznošću dobili smo i podatke o jedinoj Pančevki koja je bila delegat na Velikoj narodnoj skupštini, Mariji Jovanović.
Marija Jovanović (1853-1939), devojačko Baraković, rođena je u Begeču na Dunavu. Udavala se tri puta: za Nikolu Stojakovića u Bačku Palanku, za veleposednika Vasu Radosavljevića iz Tomaševca i za čuvenog izdavača Kamenka Jovanovića u Pančevu.
Od dr Ivane Spasović saznajemo da je Marija Jovanović bila dobrotvorka: svoju kuću u Vojvode Bojovića 15 poklonila je 1928. godine Dobrovoljnoj zadruzi Srpkinja pančevačkih, pod uslovom da, za uzvrat, Zadruga od darovne nekretnine osnuje zadužbine pod imenom „Zadužbina Vase i Drage Radosavljević koju je osnovala udovica Kamenka Jovanovića Marija, ranije udata Radosavljević“.
“Privredniku“ je poklonila 200 lanaca zemlje u Tomaševcu. Testamentom je zaveštala 1937. svoju imovinu Dobrovoljnoj zadruzi Srpkinja pančevačkih, pod uslovom da Zadruga osnuje Fond Marije Jovanović. (Pola prihoda pripadalo je, do njene smrti, Lenki Bačlić, koja je negovala Mariju, jer je poćerka Ljubica napustila. Ljubica Iskrić, poćerka, uložila je žalbu 1939. na testament, osporavajući svest 86-godišnje Marije.) Za vreme rata – kuću joj zaposela nemačka vojska, a posle rata je nacionalizovana, otkriva nam dr Ivana Spasović.
Marija Jovanović bila je aktivna i kao odbornica. Na Skupštini Zadruge Srpkinja, održanoj 4. februara 1907, Marija je kao odbornica podnela izveštaj o Radeničkoj (Zanatskoj) školi, koju je Zadruga osnovala 1903. godine, a na Glavnoj skupštini od 28. februara 1909. prečasni Dušan Radulović podneo je Izveštaj o radu Radeničke škole, o njenom napredovanju, što je bila zasluga revnosnih odbornica i vrsnog upravitelja, kao i dobrotvora pokojnih Vase i Drage Radosavljević, koje je upisala Marija Radosavljević (10.000 kruna).
U Pančevu je 6. marta 1894, u dvorani Srpske više devojačke škole, osnovana Dobrotvorna zadruga Srpkinja pančevačkih, dvadeseta srpska ženska dobrotvorna zadruga u Austro-Ugarskoj monarhiji, čiji je smisao pretežno bio u humanitarnom radu, ali je stremila i ka rešavanju problema žene u društvu. I dok su zadrugarke u tome sledile evropske uzore, s druge strane imale su i autentičan cilj: da doprinesu ideji srpskog oslobođenja i ujedinjenja. Pored ovih tema, okupljale su ih i one vezane za prosvetu i kulturu, koje su, takođe, imale ishod u socijalnim i nacionalnim pomacima. Pomagale su školovanje srpske dece. Pune 34 godine Zadruga je koristila prostorije Više devojačke škole za održavanje skupova i skupština, kao i druge sale u gradu za priredbe. Godine 1928. Zadruga se useljava u kuću u današnjoj Ulici vojvode Bojovića broj 15, koju je darovala Marija Jovanović.
Dr Ivana Spasović je pronašla i podatke da je posle Prvog svetskog rata, u novoj državi, dva dana, 19. i 20. februara 1919, trajala zabava sa igrankom, za koju su pozivi upućeni majoru Petru Aračiću, kapetanu prve klase i načelniku štaba 1. pešadijske brigade Moravske divizije koji je komandovao 1. bataljonom 2. pešadijskog puka kneza Mihaila, koji je ušao sa srpskim trupama 9. novembra 1918. u Pančevo i pukovniku Ristiću, komandantu brigade, koji je odredio kom. Aračića da pređe sa bataljonom Dunav i oslobodi Pančevo.
Govorio je dr Toma Pavlović, koji je takođe učestvovao u oslobođenju Pančeva novembra 1918. Dobrotvorne priloge dali su: dr Stevan Smederevac 30 kruna, Giga Stojnov 30 kruna, Jevrejska ženska zadruga 20 kruna, M. Tomandl 20 kruna, Milutin Bikar 50 kruna, Marija Jovanović 100 kruna…
Marija se treći put udala 1911. za čuvenog izdavača Kamenka Jovanovića u Pančevu. Kamenku je ovo bio drugi brak. Jovanović je tada imao 69. godina ponovo se oženio, a Marija je bila jedanaest godina mlađa i nadživela ga je dvadeset tri godine. Braća Jovanović pomagali su celo Srpstvo, a dve kuće u Pančevu ostavili su na raspolaganje Crkvenoj opštini kao zakladu koja bi trebalo da stupi na snagu posle smti njihovih supruga Sofije i Marije.
Iz podataka do kojih je dr Ivana Spasović došla u svom istraživačkom radu, saznajemo da su zaveštaoci ostavili amanet da se ove kuće ne smeju prodati, nego da se upotrebe za smeštaj srpskih kulturnih ustanova: Pančevačkog srpskog crkvenog pevačkog društva, Srpske čitaonice i Javne knjižnice srpske (Crkvene biblioteke).
“Kada je februara 1939. umrla Marija Jovanović, “Politika” je izveštavala da je vrednost ovih zadužbina oko 10 miliona dinara i da su Jovanovići pomagali srpsku vladu 1912. godine”, navodi dr Ivana Spasović.
Za vreme Prvog svetskog rata, dok je Pavle bio zatočen u Aradu, Kamenko i Marija našli su se u Beču, 1915. godine, sa još jednim bračnim parom i odatle su pisali pisma dr Svetislavu Kasapinoviću. Kamenko je umro 13. oktobra 1916. godine i nije dočekao da vidi srpsko ujedinjenje kome je posvetio sav svoj rad. Njegov brat Pavle Jovanović umro je dvanaest godina kasnije, na Mitrovdan 1928, njegova žena Sofija 25. jula 1938, a Marija Kamenka Jovanovića 20. februara 1939. godine.
Pročitajte još:
Preuzmite našu Android aplikaciju sa Google Play Store.
