VRŠCA – Ime Vršca, malenog grada u jugoistočnom Banatu, položenog na obroncima jedinih vojvođanskih planina, širom Sveta proslavili su mnogi njegovi stanovnici: Paja Jovanović, Jovan Sterija Popović, Bora Kostić, Dragiša Brašovan…i o njima se, većinom, zna.
Ali, ima i Vrščana koji su svojim delom zadužili mnoge, a do skora nisu bili poznati čak ni javnosti grada iz kojeg potiču. Jedan od njih je akademik Nikita Iljič Tolstoj, praunuk slavnog Lava Nikolaeviča Tolstoja. Od 2005. godine, jedna od najdužih gradskih ulica u Vršcu nosi njegovo ime. Da bi se to desilo, neke “demokrate” morale su da padnu sa vlasti…
Po matičnim knjigama grada Vršca, Nikita Iljič Tolstoj, sin grofa Ilje, rođen je 15.04.1923. godine u ulici Cara Dušana broj 13. Upisan je u Matičnu knjigu grada Vršca pod br. 218/1923.
Nikita Tolstoj je u Vršcu stekao osnovno obrazovanje, a Rusko – srpsku gimnaziju završio je u Beogradu 1941. godine. Kao učesnik Narodno – oslobodilačkih snaga Jugoslavije, 1944. godine pridružio se Crvenoj armiji. U ratu je učestvovao do osvajanja grada Linca, odakle je, pošto je demobilisan, sa porodicom otišao za Moskvu.
U Rusiji je završio Filološki fakultet na koje je magistrirao, doktorirao a zatim i stekao zvanje redovnog profesora. Potom je izabran i za dopisnog, a zatim i redovnog člana Ruske akademije nauka. Bio je inostrani član SANU i više nacionalnih akademija nauka u drugim zemljama. U postupku je bio i njegov izbor za počasnog doktora Univerziteta u Sorboni, ali ga je smrt sprečila da primi tu titulu.
U Institutu slavistike i balkanistike RAN u Moskvi, bio je rukovodilac Sektora etnolingvistike i folklora, gde je i započeo veliki projekat pripreme i izdanja petotomnog rečnika slovenske duhovne kulture pod nazivom “Slovenske starine. Etnolingvistički rečnik”. Doživeo je samo prvi tom, a posle njegove smrti objavljena su još dva.
Bio je urednik glavnog ruskog lingvističkog časopisa “Pitanja lingvistike”, a obnovio je i uređivao i poznati ruski folkloristički i etnografski časopis sa kraja 19. i početka 20. veka “Živa starina”. Objavljivao je radove iz više lingvističkih disciplina: lingvističke geografije, leksikologije, istorije slovenskih jezika, slovenske mitologije. 1995. godine u prevodu na srpskom objavljena mu je knjiga “Jezik slovenske kulture”. U Rusiji, sabrana dela objavljena su mu u pet tomova.
Umro je 1996. godine u Moskvi kao član Prezidijuma Ruske akademije nauka. Neposredni nastavljači njegovog dela su supruga Svetlana Mihajlovna Tolstoj, rukovodilac odeljenja etnolingvistike i folklora na Institutu RAN u Moskvi i član SANU, kao i mnogobrojni učenici u Rusiji, Poljskoj, Srbiji, Belorusiji, Bugarskoj, Belgiji, SAD…
U delima akademika Nikite Iljiča Tolstoja, kako je u sažetoj biografiji ovog velikana zabeležio prof. dr Radenković, opaža se “privilegovan” položaj srpskog jezika i kulture.
“Skoro da i nema važnijeg njegovog rada da se u njemu na neki način ne osvrće na jezičku ili folklorno-etnografsku građu iz Srbije”, zapisao je dr Radenković. Tokom svog života održavao je stalne lične i naučne kontakte sa prijateljima i kolegama iz Beograda i uvek se odazivao pozivu da u rodnoj zemlji prisustvuje naučnim skupovima. Ostalo je zapamćeno i da je uvek govorio da mu je “Srbija domovina, a Rusija otadžbina”.
Bio je jedan od najvećih svetskih naučnika etno – lingvistike, a o značaju njegovog rada govori i podatak da ga je Rusija, u seriji poštanskih maraka izdatoj 2000. godine, svrstala među 12 velikana ruske nauke.
Na inicijativu nekadašnjih vršačkih gimnazijalaca, koji, svaki ponaosob, takođe zaslužuje da neka od varoških ulica ponese njegovo ime, jedna od najvećih gradskih ulica, koja se do tada zvala “Ljubljanska”, ponela je ime akademika Nikite Iljiča Tolstoja, praunuka slavnog Lava Nikolaeviča Tolstoja.
Inicijativu su podneli:
Akademik dr Petar Vlahović – etnolog, redovni profesor beogradskog Univerziteta, nekadašnji direktor Etnološkog muzeja u Beogradu, član Crnogorske akademije nauka, pisac brojnih monografija iz oblasti etnologije našeg i drugih naroda, lični prijatelj Nikite Tolstoja.
Prof dr Sava Živanov – politikolog, nekadašnji predsednik SO Vršac, redovni profesor Politikološkog fakulteta u Beogradu, pisac brojnih monografija iz rusko srpskih kulturno istorijskih i političkih zbivanja, autor kapitalne monografije «Rusija na prelomu vekova» izdate 2003. godine.
Prof dr Đorđe Bek Uzarov – nuklearni fizičar, naučni savetnik u Institutu za nuklearna istraživanja Vinča, redovni profesor Univerziteta u beogradu i Kragujevcu, ekspert Međunarodne atomske agencije za jonizujuća zračenja sa sedištem u Beču, savezni ekspert za humanu dozimetriju i dijagnostiku radijacione ozlede čoveka, član Pugwash kluba, Rimskog kluba za naučni razvoj, Evropskog i Američkog društva fizičara i počasni član Balkanske unije fizičara.
Aleksandar Fira – pravnik, redovni profesor na Univerzitetima u Beogradu i Novom Sadu, redovni član SANU, nekadašnji predsednik Unije akademija nauka u SFRJ, nekadašnji predsednik Ustavnog suda SFRJ, aktivan kreator Ustavnih dokumenata Vojvodine i pisac brojnih međunarodnih radova iz teorije političkih nauka na vrhunskom međunarodnom nivou.
Aleksandar Rogatkin – potomak ruskih emigranata koji su živeli i radili u Vršcu.
Od njih je vršačka javnost saznala i način na koji je do inicijative došlo
Dolaskom Gleba Višinskog za direktora Ruskog doma u Beogradu, povodom jubilarne 2004. godine (200 godina od Prvog srpskog ustanka i 60 godina od oslobođenja od fašizma) organizovan je serijal večeri posvećenih slavnim ličnostima u bogatoj rusko – srpskoj saradnji.
Tako, između ostalih, bilo je priređeno i veče posvećeno akademiku Nikiti Iljiču Tolstoju, praunuku slavnog Lava Nikolaeviča Tolstoja. Tom prilikom, iz izobilja dokumenta, fotografija i izlaganja članova Srpske akademije nauka, obnarodovan je i podatak da je slavni akademik Nikita Tolstoj, član Prezidijuma Ruske akademije nauka, rođen u Vršcu.
Međutim, saznalo se i da je akademik prof. dr Ljubinko Radenković, direktor Balkanološkog instituta SANU, inače bliski lični i naučni saradnik pokojnog Nikite Tolstoja, pismeno tadašnjem Predsedniku SO Vršac predložio da se jednoj od ulica u Vršcu dodeli ime “Akademika Nikite Tolstoja”, ali i da na to pismo nikada nije nikada dobio odgovor. Inicijativa je realizovana tek kada su “demokrate” 2004. godine izgubile lokalnu vlast u Vršcu.
Preuzmite našu Android aplikaciju sa Google Play Store.
