DERONJE – Negde u tihom podunavskom ataru sela Deronje, gde se reka i zemlja još uvek bore za prevlast, 1965. godine priroda je progovorila kroz slučajan proboj nasipa. Ispod slojeva zemlje, skrivene vekovima, otkrivene su kosti jednog davnog sveta – neolitskog naselja poznatog kao Donja Branjevina.
Tu, gde su pre više od sedam hiljada godina ljudi gradili svoje prve kuće, palili ognjišta i okretali se bogovima za pomoć, započeta su arheološka istraživanja koja su trajala do 1996. godine. A najveće otkrovenje stiglo je tek 1989.
Te godine, u jednoj kultnoj jami, svetlost dana ugledala je ona – Crvenokosa boginja, zagonetna figurina visoka čak 38 centimetara. Ime je dobila po crvenom pigmentu koji joj boji kosu, ali i po utisku koji ostavlja – moćna, sablasno lepa i spokojna, kao da i dalje osluškuje molitve onih koji su je oblikovali. Njen oblik, steatopigne forme, sa izraženim ženskim oblinama, svedoči o kultu plodnosti, o verovanju u snagu žene kao nositeljke života i blagostanja.
Figurina Crvenokose boginje nije samo umetnički artefakt. Ona je spona sa pradavnim vremenima kada su ljudi, uprkos surovim uslovima, imali potrebu da veruju, da se nadaju, da mole. I nisu molili u tišini – kultne jame pronađene u Donjoj Branjevini otkrivaju složenu duhovnost neolitskog čoveka i njegovu povezanost sa prirodom i onim što je dolazilo iza horizonta svakodnevice.
Prekretnica u savremenoj promociji ovog otkrića dogodila se 2019. godine, kada je Narodni muzej u Beogradu, u saradnji sa Muzejskom jedinicom Odžaci, obeležio tridesetogodišnjicu otkrića figurine. Zahvaljujući zajedničkoj inicijativi i podršci opštine Odžaci, Crvenokosa boginja je dobila počasno mesto u atrijumu Narodnog muzeja, gde je izložena kao eksponat koji simbolizuje ne samo arheološko bogatstvo Srbije, već i kontinuitet evropske civilizacije.
U međuvremenu, istraživanja iz 2021. godine produbila su razumevanje strukture naselja Donje Branjevine i rasvetlila veze ovog lokaliteta sa drugim neolitskim centrima širom Podunavlja. Projekat koji obuhvata više institucija – od Arheološkog instituta i Medicinskog fakulteta, do Instituta BioSens i Zavoda za zaštitu spomenika – pokazuje da Crvenokosa boginja nije samo simbol prošlosti, već i ključ za razumevanje korena evropske duhovnosti i kulture.
Danas, u opštini Odžaci, figurina ima i svoj praznik – manifestaciju koja svake godine okuplja ljude iz cele regije. Tokom tri dana, kroz radionice, predavanja, umetničke programe i etno-festivale, slavi se žena, plodnost, zemlja i vekovno pamćenje. Crvenokosa boginja, nekada božanstvo pred kojim su klečali neolitski ljudi, sada je postala kulturni svetionik zajednice koja s ponosom čuva svoju prošlost.
U svetu koji često zaboravlja korene, Crvenokosa boginja nas podseća da bogatstvo ne leži u zlatu, već u glini, u pigmentu, u molitvi jedne davne zajednice. A možda, baš zbog toga, i dalje ima snagu da nas štiti – ne kao božanstvo, već kao simbol sećanja i trajanja.
