BEOGRAD – Arhiv Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU), jedan od najznačajnijih ‘’čuvara’’ srpske istorijske i kulturne baštine, početkom ove godine dobio je laboratoriju za restauraciju i konzerviranje vredne arhivske građe, koja je zbog vlage i neadekvatnih uslova za čuvanje bila prilično ugrožena poslednjih godina.
Upravnik Arhiva SANU Vasilije Krestić kaže da je konzervacija i restauracija arhivske građe do sada obavljana uz pomoć stručnjaka Narodne biblioteke i Matice srpske, ali da te ustanove, opterećene svojom građom, nisu uvek bile u mogućnosti da preuzmu materijal SANU.
‘’Sada možemo sami da intervenišemo na predmetima koji su najugoroženiji zbog vlažnosti, gljivičnih oboljenja ili nekih hemijskih procesa i da brinemo o našoj građi mnogo više nego što smo do sada mogli’’, kaže Krestić za Tanjug.
Napominje da za građu u kojoj su značajna istorijska dokumenta, od najstarijih rukopisa poput Dečanske hrisovulje, prepisa Nomokanona Svetog Save, do prepiski Vuka Karadžića i Ive Andrića, još uvek nema odgovarajućih prostorija, a da se arhivski spisi čuvaju u nekoliko depoa na više spratova.
‘’To nije preporučljivo sa stanovišta čuvanja građe. Naša uprava nastoji da nam obezbedi prostor, ali postoji bojazan da ponovo ostanemo bez prostorija, jer se arhiv popunjava. Nova arhivska zgrada trebalo je da bude podignuta 1986.godine, ali zbog afere sa Memorandumom tadašnja politika nas je kaznila i zgrada nije podignuta’’, navodi Krestić.
Ističe da je primarni zadatak briga o ‘’staroj zbirci’’ u kojoj se čuvaju rukopisne knjige od najranijeg srednjeg veka do 18. veka, poput Pčinjske Krmčije – rukopisa Nomokamona Svetog Save od 330 listova, u prepisu iz 1360-70. godine, kao i zbornika iz 1620. i 1630. godine koji je donet sa Svete Gore i koji sadrži dva važna teksta Svetog Save – Karejski tipik u prepisu i Ustav za držanje psaltira.
Toj riznici pripada i dnevnik patrijarha Arsenija Čarnojevića iz 1683.godine u kojem govori o svom putovanju u Jerusalim,
‘’Nijedan arhiv u našoj zemlji nema toliko starih rukopisnih knjiga koliko Arhiv SANU i zbog toga spadamo u red bogatijih arhiva za nauku, ali i najinteresantnijih arhiva’’, ističe Krestić.
Napominje da je u vreme ratova, krađom i otimanjem,značajan deo srpskog kulturnog blaga, posebno iz srednjeg veka, završio u inostranstvu, odakle se, kako kaže, sporo vraća u Srbiju, a Arhiv SANU nastoji, da u skladu sa svojim mogućnostima, povrati sve što može.
‘’Retko se pojavljuju takve knjige, a i kada se pojave, uglavnom su iz 18. veka. Međutim, dogodi se da se nešto nađe u antikvarnicama po svetu. Tako smo pre nekoliko godina, deo Dečanske hrisovulje našli u Engleskoj, kod antikvara koji nam je prodao nekoliko stranica po dosta visokoj ceni, ali smo time kompletirali tu povelju’’, navodi Krestić.
U bogatoj riznici Arhiva SANU, osnovanog 1841. godine, su i prepiske Vuka Karadžića, Ive Andrića i drugih književnika koji su bili članovi Akademije, zatim zaostavštine jednog od nekadašnjih predsednika SANU Aleksandra Belića, istoričara i člana SANU Viktora Novaka. ..
‘’Arhiv ima nezaobilaznu građu za političku i kulturnu istoriju srpskog naroda u celini, od najranijih do novijih vremena. Ta građa pristiže i dalje, ali vrlo retko u poslednje vreme’’, navodi Krestić.
Dodaje da je u prošloj godini Arhiv otkupio značajnu građu poznatog srpskog političara Jovana Ristića, čime je, ističe, upotpunjena bogat fond Jovana Ristića koji je SANU svojevremeno preuzeo od Istorijskog instituta.
‘’Imali smo sreću da je jedan naš čovek godinama sakupljao građu u kojoj je blizu stotinu raznih dokumenata Jovana Ristića, koji su i lične i političke prirode. Dogodi se da nam se ponudi takva građa, ali sve ređe jer oni koji poseduju takvu građu ljubomorno je čuvaju i čekaju cenu, a možda nekada bolje prođu u inostranstvu’’, navodi Krestić.
Arhiv je u prošloj godini otkupio i značajnu zaostavštinu još dvojice akademika – Nedeljka Košanina, biologa i prirodnjaka i pravnika Tome Živanović, a kao posebno zanimljivu zamenik upravnika Arhiva SANU Miroslav Jovanović ističe građu dugogodišnjeg upravnika Botaničke bašte u Beogradu.
‘’Postoji veliki broj fotografija koje je napravio za vreme svojih naučnih ekskurzija po Srbiji, na kojima je sa saradnicima, od kojih se najčešće pojavljuje botaničar Stevan Jakovljević, koji je poznat kao autor ‘’Srpske trilogije’’, navodi Jovanović.
Nedavno je, kaže, od jednog beogradskog antikvara otkupljena i rukopisna knjiga Čeha Aleksandra Valente, koja je prema rečima Jovanovića, zanimljiv izvor za etnografiju, geografiju, ali i istoriju srpsko-čeških odnosa i političku situaciju u Srbiji u drugoj polovini 19.veka.
Osim otkupom, građa u Arhiv stiže i putem poklona, najčešhe članova SANU i njihovih potomaka, ali i ostalih koji imaju poverenje da će ta ustanovu pažljivo rukovoditi tim nasleđem.
Arhiv je prošle godine postao bogatiji i za zbornik beseda Jovana Damaskina, rukopisnu knjiga iz 16. veka koja je poklon Mirjane Lukačević, unuke Aleksandra Belića.
Akademik Bogdan Šolaja poklonio je Arhivu fotografiju Stevana Kalembera, istaknutog Srbina i osnivača Srpske banke u Zagrebu, dok je akademik Slavenko Terzić na čuvanje ostavio vojničku knjižicu Nikole Pašića iz 1897. godine, u vreme kada je osnivač Radikalne stranke bio gradonačelnik Beograda.
‘’Obično se misli da je najvrednije došlo otkupom, a da je manje vredno poklonjeno, ali nije tako i to dokazuju predmeti koji su u poslednje vreme poklonjeni Arhivu’’, kaže Jovanović.
Deo bogate riznice Arhiva SANU je i zbirka odlikovanja osnovana 1997. godine, a koja broji više od 1200 ordena,medalja, plaketa, diploma, povelja koji datiraju od druge polovine 19. veka do dana.
Najvredniji deo te zbirke, prema rečim istoričara-arhiviste Borka Masalušića, je Orden Svetog Save Prvog reda dodeljen 1927. godine lekaru i osnivaču Medicinskog fakulteta u Beogradu Milanu Jovanoviću Batutu, čijih je 30 odlikovanja u Arhivu SANU.
””To odlikovanje je ustanovljeno 1883. godine ukazom kralja Milana Obrenovića i jedno je od naših najvrednijih odlikovanja. Batut je bio nosilac i najstarijeg odlikovanja, Orden Knjaza Danila Trećeg stepena koje mu je dodeljeno tokom službe u Kneževini Crnoj Gori””,navodi Masalušić i kao značajno odlikovanje ističe Sretenjski orden Prvog stepena koji je SANU dobila povodom 175 godina od osnivanja.
U zbirci su i odlikovanja koja su Arhivu poklonili potomci odlikovanih, a među najznačajnjima su medalje akademika i svetski priznatog hirurga Isidora Papa, koja je Arhivu ustupila njegova suruga Asja, a među kojima je i orden koji je dobio od engleske kraljice Elizabete Druge.
””Prošle godine smo dobili veliku grupu odlikovanja potpukovnika Vojislava Anđelkovića, učesnika Balkanskih ratova i Prvog svetsko rata i nosioca visokih, vojnih domaćih i stranih odlikovanja, koji su nam poklonili njegovi unuci Stefan i Ilija Lukačević. Ta odlkovanja su, uz odlikovanja Batuta, najdragoceniji deo naše zbirke””, ističe istoričar.
Građa iz fondova Arhiva SANU dostupna je naučnicima i istraživačima, a istoričarka Arhiva SANU Ivana Spasojević nedavno je, proučavanjem zaostavštine Andre Nikolića, ministra prosvete i crkvenih dela i predsednika Skupštine Kraljevine Srbije, otkrila od koga je potekla ideja da se osnuje Opera pri Narodnom pozorištu.
‘’U građi Andre Nikolića pronašla sam pismo u kojem je prvi put predloženo osnivanje Opere pri Narodnom pozorištu. To je bila ideja je operskog pevača Žarka Savića, koji je u to vreme bio direktor Opere u Dizeldorfu. Njegov motiv bio je rodoljublje i želja da njegov rodni Beograd i Srbija dobiju operu. Obratio se 1906.godine Andri Nikoliću i naišao na njegovo razumevanje’’, ispričala je Spasojević.
Preuzmite našu Android aplikaciju sa Google Play Store.
